Gümüşhane Halk Oyunları

[Φ _asi_]

GÜMÜŞHANE OYUNLARI

 

HALK OYUNLARI

 

Folklor:

 

Halk hayatının veya kültürünün ilmidir.Medeni bir millet içinde okumuş insanların kültürüne zıt olarak yaşayan büyük kalabalıkla onun gelenek yoluyla, tecrübeleriyle elde ettiği maddi ve manevi bilgilerin tümüdür.

 

Folklor alanına girecek olayların temel özelliği gelenek yoluyla zaman ve mekan içinde nesilden nesile geçmiş olmasıdır.Bu geçiş sırasında “Ya ustadan çırağa, ya babadan oğla, ya da kulaktan kulağa” şeklinde bir yol izler.

 

Folklorun canlı kaynağı halk hayatıdır.Doğumdan ölünceye kadar geçen devrede bütün törenler, gelenek ve görenekler, halk sanatları, hurafeler…vb.sözlü ve elle tutulur kaynaklardır.

 

Folklorumuzun öğelerini oluşturan halk oyunlarımızda ve düğün törenleri sırasında, icra edilen seyirlik oyunlarımızda ortak bir yaşantının paylaşıldığını, bir olayın, yaşanan bir coğrafyanın tasvirini, insanımızın hoşgörüsünü, misafirperverliğini ve kahramanlığını görmek mümkündür.

 

Gümüşhane folklor önünden zengin bir ildir.Bu zenginliğin temelinde özellikle coğrafi konumun etkisi büyüktür.Çeşitli alanlarda görülmekte olan geçiş özelliğini bu alanda da görmek mümkündür.Ancak bütün bu kültürel değerler yeni bir sentezin sonucu olarak Gümüşhane’ye has kimliğe bürünmüştür.Her bölgenin kendine özgü karakteristikleri bulunduğu gibi bölgelerin kendi içerisindeki yerleşim birimlerinde de ayrı oyun zenginliklerine rastlanmaktadır.Gümüşhane yöresi bu konuda tipik bir örnektir.Yalnız bu manada yeterli derleme ve tanıtım çalışmalarının yapılmaması ve ilimizin kapalı bir ekonomiye sahip olması dolayısıyla kültür ürünlerimiz saklı kalmıştır.

 

Yöresel Halk Oyunlarımız:

 

Dizden kırma (dik horon-urumdiki-vasilindiki), sarıkız, Tulum, Sarhoşbarı, Temürağa, Hoşbilezik, Nari, Daldalar, Turnalar, Şiro, Karabet, Tillara, Sallanma, Mektepli, Tamşara, tepeler, Mero, Dittara, Sordadiki, Sıksara, Dello, Koçari, Karşılama, delipaşa, Bıçakoyunu, Dilvane, Köşkaltı, Peştamalin Bağları, Büyük cevizin dibi, Kekliği vurdum, Eğlenceden gelenler, Havahatun, Delilo, Hoynari, Aşşahtan gelirim, Akça ferikler, Kürdün kızı, Deli kız sinin geliyor, Ah teze yar, Şayrenize, Aşırtma, Lazutlar, Heymustafa, Tiktak.

 

 

 

SEYİRLİK OYUNLAR

 

Köy Seyirlik Oyunlar :

 

Seyirlik oyunlar nişan ve düğün törenlerinin bir parçasını oluştururlar.Bu oyunlar eğlenceye, güldürmeye, mizaha ve bahşiş almaya yöneliktir.Hatta bazen can yakıcı boyutlara vardığı olur.Ancak sonuçta kırgınlığa ve küskünlüğe yer yoktur.Kız tarafınca düğün alayına yapılan oyunlardaki temel espri gelin gidecek olan kızın kolay elde edebilecek bir meta olmadığının ve oğlan evi içerisindeki itibarının arttırılmasıdır.Yöremizdeki oyunların bazıları şunlardır.

 

Tilki oyunu, Phlivan çıkış oyunu, Hakim oyunu, Doktor oyunu, Berber oyunu, Kalaycı oyunu, Tren oyunu, Gelin oyunu, İçki İçme oyunu, Yoğurt yeme oyunu, Natır oyunu, Elma ısırma oyunu, Eşeğe trs binme oyunu.

 

Kalaycı Oyunu :

 

Oyunlardan üçü kız tarafından, ikisi oğlan tarafından olmak üzere toplam beş kişiyle oynanır.Oğlan tarafından bir oyuncu kollarından sopa geçirilerek kolları açık olmak suretiyle yere oturtulup karşısına yine oğlan tarafından seçilen birisi yere sırtüstü yatırılır, bacakları dığerinin bacaklarına bağlanır.Bu tablo kalaycı körüğü ve ocağıdır.Kız tarafından birisi körüğü çekmekte (Gınalı), bir kişi haberci, diğeri de kalaycı ustasıdır.Tezgahın yanında kül ve külden yapılmış çamur ile birlikte diğer malzemeler bulunur.Usta körüğü çekmesi için emir verince, çırak kollarından sopa geçirilmiş oyuncunun arkasına geçer, kollarından tutarak sağa sola döndürür.Kendiside yerde yatan ocak rolündeki oyuncunun ağzına gelecek şekilde kül serpmek suretiyle kapları kalaylarken dışarıdan gelen haberci “Usta baban öldü” diye seslenir.Usta devam eder.”Öldüyse ölsün, Ticaret önemli”diyerek işine devam eder.Haberci bir süre sonra “Usta anan öldü” deyince yine aynı cevabı alır.Haberci üçüncü kez gelerek “Usta karın öldü” deyince usta; “Eyvah oğlum sıva körüğünağzını” der.Çırak külden çamurla yerde yatan oyuncunun ağzını sıvar.Böylece oyun sona erer.

 

 

OYUN-SPOR

 

Çocuk Oyunları:

 

Köy seyirlik oyunlarının en geniş bölümünü çocuk oyunları oluşturur. Geleneksel toplum yapımızda çocuk oyunları birer yaygın eğitim aracı idiler.Bu oyunlarda eğlence ana amacının yanı sıra bilgi, beceri, dayanıklılık ve çeviklik kazanma, birlikte yaşama ve ortak çalışma anlayışını geliştirme gibi eğitim amaçları da yer almaktaydı.Köken itibariyle ata sporlarımıza, avcılığa ve savaş talimlerine dayanan bu oyunların bükük bir kısmı unutulmaya yüz tutmuştur.Bazı köylerimizde hala yaşatılmaya çalışılan bu oyunlar, derlenerek örgün eğitim kurumlarımızda kullanılan eğitim amaçlı oyunlara ilave edilebilirler.

 

Gümüşhane yöresinde köy seyirlik oyunlarının bir parçası olarak bilinen çocuk oyunlarının en yaygınları şunlardır: Kayış vurma oyunu, Yüzük kimde oyunu, Aşık oyunları, Ceviz oyunu,Aralı emen, Cızıl emen, Cıdı bıdı oyunu, Ezez tekmece oyunu, Ateş alma oyunu Mazmaz oyunu, Çıtpıt oyunu, Yanbastı oyunu,Deynek oyunu, Beytaş oyunu, Sek sek oyunu, Kör ebe oyunu, mendil kapmaca oyunu, Galak oyunu, Masti oyunu, Birdirbir oyunu, Uzun eşek oyunu, Kazan patlatma oyunu, kadı oyunu, Tavşan kaç tazı tut oyunu…

 

Aralı Emen :

 

En az beş kişilik iki takımla oynanır.Takımların oluşumu ve emenin kim tarafından korunacağı tekerlemelerle belirlenir.Emen meydan ortasına konulmuş bir taştır.Birinci takının görevi rakip takım oyuncularının emene dokunmasını engellemektir.İkinci takımın görevi ise emene dokunarak ele geçirmeye çalışmaktır.Birinci takım emen taşının etrafını çevreleyerek rakip takımın taşa dokunmasını engellemeye çalışır.Bu sırada ikinci takım oyuncuları meydana yayılarak emeni koruyan oyuncuları rahatsız etmeye başlarlar.Bu mücadele esnasında ikinci takım oyuncularından emene dokunmaya çalışanlardan yakalananlar oyun dışı kalırlar.Eğer ikinci takım oyuncuları birinci takım oyuncularından birisiyle emen arasından yakalanmadan geçerse birinci takımın bu oyuncusu da oyun dışı kalır.Bu yarışma emen ele geçirilinceye ya da ikinci takım oyuncularının tamamı oyun dışı kalıncaya kadar devam eder.

 

Rivayete göre bir kış günü Gökçepınar köyünde kovalamaca akşam karanlığında Ulukale köyüne kadar devam eder.Durumu görenler olayın esasına sorarlar.Aralı emen oyununun kovalamacası olduğunu öğrenince “Akşam oldu.gelin sizi misafir edelim.Sabah olunca aranızdaki mesafe korunmak kaydıyla kovalamacaya devam edersiniz” derler.Vaktin akşam olması ve yorgunlukları nedeniyle bu teklif oyuncuların işine gelir.Oyuna sabah devam etmek şartıyla teklifi kabul ederler.Sabah olunca kovalanan oyuncu erkenden kalkıp emeni kapmak için köyün yolunu tutar.Yaptığı oyun bozanlıktan dolayı adamın adı “cıhız” kalır.