Trabzon Horon Cesitleri

[Φ _asi_]

 

HORON ÇEŞİTLERİ

 

 

 

 

Horon'un ( Elence khoros’tan ) geldiği düşünülmektedir. Açık Horon Oyuncuların aralarında mesafe bırakarak oluşturdukları bağlı diziyle oynadıkları horon oyunlarının genel adı

 

 

Ağır horon :

 

yavaş tempolu horonların genel adı (Of, Tonya, Vakfıkebir, Akçaabat ve Maçka)

 

 

Alaca horon:

 

kadın ve erkeklerin birlikte oynadıkları horon oyunlarının genel adı

 

 

Atlama horonu :

 

horonların hızlı oynanan ikinci bölümü

 

 

Bıçak horonu:

 

İki erkek oyuncu tarafından elde bıçakla oynanan horondur , savaşı temsil eder. Atılma korunma, korkutma ve dalaşma bölümlerinden oluşur. Bıçağın havaya atılıp tutulması ve dalaşma bölümü ,ustalık isteyen tehlikeli bir oyundur ( Sürmene , Akçaabat)

 

 

Deli horon:

 

yalnız erkeklerin oynadığı çok hareketli ve güç isteyen horonların genel adı.Yörelere göre ritmi değişir . En önemli özelliği sık yinelenen ayakları yere vurma hareketidir.Bazen kemençe olmadan bile oynanabilir

 

 

Düz horon:

 

yalın ve fazla hareketli olmayan figürlerle oynanır, adi horonda denilir

 

 

Karma horon:

 

ikinci bölümü sözsüz olarak , yalnızca ezgi eşliğinde oynanan sözlü horonların genel adıdır :

 

Türkü söylerum pekten

 

Kız fistanun ipekten

 

Gelecoğum bu akşam

 

Kurtar beni köpekten

 

 

 

Kılıç horonu:

 

iki erkek tarafından elde kılıç yada kılıç gibi kullanılan bıçaklarla oynanılır.Bıçak horonundan farklı olarak bıçak kullanılsa bile bıçağın kılıç gibi tutulması ve kullanılmasıdır.

 

 

 

Kız horonu:

 

Kadınlar tarafından oynanan yumuşak ve yalın karakterli horonların genel adı, genelde düz horon tipindedir

 

Rahat horon çömelme hareketi olmadan düz yürüme figürleriyle ve genelde kız erkek beraber oynanan horonların genel adıdır

 

 

 

Sallama horonu :

 

düzenli bir şekilde hep aynı doğrultuda ilerleyerek ve bedenin alt bölümünü iki yana sallayarak oynanan oyunların genel adıdır. Sürmene ve Çaykara'da oynanan sallama kendine has ve meşhurdur. Kadınların sallamasında erkeklerden farklı olarak parmak şaklatma , dönme, el çırpma ve omuz sallama gibi hareketler yapılır. Sürmene sallamalarına vokalle de eşlik eder:

 

 

 

Fundukluğun dibine

 

Vuralım sıra kazık

 

Bunlar beş para etmez

 

Oynamamıza yazık

 

At üstüne kazanı

 

Şıkır pıkır kaynasın

 

Yeni girdin horona

 

Omuzların oynasın

 

Açılın geri geri

 

Olsun bir horon yeri

 

Gelsin girsin horona

 

Sürmene ferikleri

 

 

 

Sözlü horon:

 

sözlü ezgiler eşliğinde oynanan horon oyunlarıdır.Kız oyunları genelde sözlü oyunlardır, güftesi horona uygun olarak yazılıp bestelenir:

 

 

 

Gökteki yıldızları

 

Sayalım altmuş altmiş

 

Sürmene‘nin kızlari

 

Altın suyuna batmiş

 

Çıkardın sığırları

 

En önünde kınali

 

Alışmıştır yaylaya

 

Durmaz gavurun mali

 

Kestim kestane kiriş

 

Giriş koluma giriş

 

Kız senin güzelliğin

 

Edecek bana bir iş

 

 

 

Sözsüz horon :

 

,sözsüz ezgiler eşliğinde oynanan oyunların genel adıdır.

 

Sürmene'den bir horon daha:

 

 

Vurun vurun vuralum

 

Beş tahtayı kıralum

 

Beş tahtadan ne çikar

 

Yeniden yaptıralum

 

Burada horon olmayi

 

Düze çıkalım düze

 

Hep uşaklar evlendi

 

Sıra geleyu bize

 

Kız ahirdaki dana

 

Haşarıdır haşari

 

İyi oynamayani

 

Atacağım dışari

 

TEORİLER

 

Horonun özelliğini oluşturan tüm vücudu titretme,silkinme giderek hızlanıp durulma figürleri nedeniyle denizi yada denizden tutulmuş balığın çırpınışlarını simgelediği çne sürülür.Yöre hakının yaşamında önemli bir yeri olan denizin ve balığın oyunun oluşumunda etkili olduğu bir çok araştırmacı tarafından kabul edilen bir görüştür. Genelde en az iki en çok sekiz kişiyle oynanır.İki kişiyle oynanan oyunlar daha çok özel bceri gerektiren oyunlardır (bıçak ve kılıç horonları) .Günümüzde sekiz kişiden daha çok kişiyle oynandığıda görülmektedir.Yalnız erkekler tarafından (deli Horon yada kadınlar tarafından oynanan ( kız horonu ) yada kadın erkek birlikte oynanan oyunlar vardır.

 

 

Horonun kendine özgü uyarı sözcükleri vardır.Oyun sırasında horonbaşı, öteki oyuncularıgenellikle bu sözcükl-erle yönetir “ha uşak ha, taktum, üç yap, yaylan, ule ule hop, tik oyna tik, hop hop” v.b gibi sözler oyunun yönetimine katkıda bulunduğu gibi horonada ayrı bir özellik ve canlılık katar. Horon sıra veya halka biçiminde oynanabilir. Horonların belli bir sırası vardır.Oynanırken, özellikle gelenekselliğini koruyan yörelerde horon faslı denilen bir dizilişe uyulur.Horonlara Trabzon ve ilçelerinde kemençe eşlik eder Artvin, Hemşin, Gümüşhane ve çevresinde ise horonlara tulum eşlik eder.Kemençe eşliğinde oynanan horonlarda genelde ritm çalgısı kullanılmaz. Ayaklar yere vurularak ritm sağlanır. Horonlarda titreme, ani diz kırma, sağa sola açılma omuzların titretilmesi, öne eğilme, elleri aşağıya indirme ,yukarı kaldırma , tepinme, çömelerek ayak fırlatma ve yürüme, ayakların yeri dövmesi başlıca devinimlerdir.Bunların hızlı gerçekleştirilmesi için kural olarak omuzdan kavranan diziler kurulmaz, oyuncular birbirinin ellerinden yada parmaklarından tutar.

 

Horon giyimi yörelere göre farklılıklar gösterirsede genellikle erkekler başlarına uzun uçları dolanarak biçimlendirilmiş ve düğümlenmiş kara başlık (iki ucu uzundur ve orta bölümün tepesinde püskül vardır), üzerlerine gelenllikle beyaz yada kara mintan (yakasızdır , kollar geniştir), sol omuzundan ilikli kara yelek (sol göğüs üzerine iliklenir, yaka kenarı siyah sırma ile süslenmiştir ve düğmeleri genellikle beyaz metaldir ), paçaları dar ağı körüklü pantalon (zipka), kuşak,, üzerine enli kayış ve ayaklarına çapula yada salenk denen ayakkabı giyerler.Giysi üzerine gümüş zincirle içinde muska bulunan pazubent yada hamaylılar takılır. Horon oyunundaki kıyafet 16.ve 17. yüzyıllardaki, eşkiya giysisine benzer.Giyimde aksesuar olarak bıçak, kuşak, kemer, köstek gümüşten hamail ve nusta ,kolda pazubent (bazen) aksesuar olarak kullanılır. Kadınlar ise içlik,koyu renk gömlek, salta ve üstüne üçetek biçimindefistan giyerler, önlerine çubuklu peştemalden önlük bağlarlar.Bele kuşak yada şal sarılır,baş ipekli başörtüsüyle, yazma v.b örtüyle örtülür.Ayakkabılar ise erkeklerinki gibidir.Yemeni giyildiğide olur.

 

 

Horonların eskiden Anadoludaki tapınma törenleri olduğu ileri sürülmektedir .Sabahattin Eyüboğlu Mavi ve Kara adlı kitabında Helenlerin Tanrısı Dionysos için Anadolu’da yapılan dansları ,horonları tanımlar :"El ele verip halka halka tepinirler ,nasıl ayaklarını yere vurunca başlarını arkaya atarlarmış .Koro başı Evhoy ! diye bağırınca kendinden geçip hora teperlermiş ".

 

 

Lazlar ve Hemşinlilerde horonu kendi milli oyunları olarak görürler , kemençe yerine tulum kullanırlar . Oyunları Trabzonla kıyasla biraz daha basit ve yavaştır . Her horon tarzının kendine özgü melodiside vardır . Laz ve Hemşin horonlarının ezgilerinde sevda melodileri vardır . Bunlar genelde ekmek parası için gurbete giden , sevdiğinden uzak kalan insanların özlem dolu türküleridir . Kemençe veya tuluma Trabzonda tokmakla çalınan davul , Hopa'da ise doli denilen elle çalınan küçük kafkas davulu eşlik eder .

 

Ksenpohon 2400 yıl önce anılarında Trabzonluların bıçak oyunundan bahsetmektedir. 100 yıl önce Trabzon'da çekilen bu sepya fotoğrafta mertliğin ve dostluğun sınamasının bize özgü yolu olan "bıçak oyunu " oynayan Trabzonlu gençler. Trabzon'lu Rumlar bu oyuna "serra" diyorlar.