Kilis Coğrafi Yapısı

[Φ _asi_]

COĞRAFİ YAPI

 

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ

 

A - Dağlık Alanlar;

 

Güney ucunda Türkiye-Suriye sınırının üzerinden geçtiği Darmik Dağ' ından başlayarak kuzeye doğru Hazil, Karruca, Kartal, Büyük Arapdede ve Sof Dağları' yla devam eden kuşağın yükseltisi 1250 m. Civarındadır. En yükse noktayı teşkil eden Sof dağı ise 1496 m. Dir. Güneydoğu Torosların ön sıralarını oluşturan bu dağlık kuşağın yapısını tortularla karışık halde bulunan serpantinler ve yer yer bazaltılar meydana gelir. Örneğin Darmik, Büyükikiz ve Karlıca Dağları bazaltik konilerdir. Daha kuzeyde Arapdağı ise lütisyen kalkerlerinden müteşekkildir.

 

Arabistan bloku ile Hatay-Maraş grabeni arasında doğudan ve batıdan faylarla sınırlanan bu dağlık alanın oluşumunda tektonik yükselmelerin rolü vardır. Külenin Hatay-Maraş grabenine bakan barı yamaçlarında yer yer asılı vadilerin olduğu Afrin Vadisi, orta çığırında Belenözü Köyü yakınında daha dirençsiz olan yapıyı aşındırdığı ve altındaki sert Kreatese kalkerlerine dalarak gömük menderesler oluşturduğu gözlenmektedir.

 

Böylece bu dağları, amanos Dağları kadar belirgin olmamakla birlikte bir host olarak değerlendirilmek mümkündür.

 

B - Platoluk Alanlar;

 

Kilis Ovası ve diğer küçük ölçülü düzlükler dışında kalan çok geniş kısım platolardan oluşur. Bu platolar litolojileri ve tarımsal değerleri bakımından farklı iki tipe ayrılır;

 

1- Bazalt Platolar :

Bu Platolar Afrin vadisi doğusunda Kilis ovası ve Yavuzlu köyü çevresindeki düzlükler ile Balık ve Sinnep suları arasındaki dar alanlı düzlükler dışında sahanın tamamını işgal etmektedirler.

 

Batıda Afrin çayı, güneyde Kilis ovası, doğuda Balık ve Sinnep sularıyla kuzeyde Afrin çayının küçük bir kolu arasında uzanan doğu kesimdeki geniş bazalt platosu, kabaca kuzey-güney yönünde olan bir dikdörtgene benzer. Platonun kuzeyindeki geniş bir saha hafif engebeli ve kış mevsiminde sığ gölcüklerin oluştuğu yeknesak bir coğrafya arz etmektedir.

 

2- Diğer Platolar :

Bunlar parçalar halinde sahanın çeşitli kısımlarında bulunurlar. Afrin ve Sabun suları arasında en geniş yayılışı alanına sahip olan bu platolar hafif engebeli güzlüklerden oluşmuştur.

 

C - Düzlük Alanlar;

Kilis ovası tektonik kökenli bir ovadır. Daha önce de belirtildiği gibi güney kısmının düşey atılımlı bir fayla çökmesi sonucu platodan aşındırılan malzemelerin bu kısımda birikmesiyle oluşmuştur.

 

Yaklaşık 100-110 km2 lik bir alana sahip olan ovanın denizinden tahmini yüksekliği 600-650 m c,varındadır. Kilis ovası doğusundaki Elbeyli ovasından geniş bir bazalt eşiğiyle ayrılmıştır. Akpınar deresi ova üzerinde güney-güneydoğu yönüne akarak aynı yönde uzanan bir birikinti yelpazesi oluşturmuştur.kuzeyden 950-1000 m. Yükseklikteki bazalt platosu, doğudan Sinnep suyu ve güneyden Suriye sınırı tarafından kuşatılan ovanın doğu-batı yönünde uzunluğu 12-15 km. kuzey-güney yönündeyse 6-8 km.dir.

 

 

Fiziksel Coğrafya Özellikleri

 

Kilis ili Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde Hatay-Maraş oluğu ile Fırat Irmağı arasında uzanan Gaziantep Platosu'nun güneybatı kesiminde yer alır.

1,521 kilometrekarelik bir alanı kapsayan bu coğrafya 36o kuzey enlemi, 32o doğu boylamı arasında olup; doğuda Oğuzeli, batı ve kuzeyde İslahiye, kuzey ve kuzeydoğuda Şahinbey, güneyde Suriye toprakları ile çevrilidir

 

 

Yüzey Şekilleri

 

Bölgedeki yerbilimsel (jeolojik ve jeomorfolojik) anlamda oluşum II. Ve III zamanlarda gerçekleşmiş olup; geniş bir alan, bu zaman dilimlerinde oluşan yaşlı bazalt ve doleitlerle kaplıdır.

Yörenin jeolojik yapısını Afrin Vadisi'nin batısında yer alan "Orojenik Fliş Zonu" ile vadinin doğu yönündeki "Gaziantep-Adıyaman Önçukuru Sedimantasyon Havzası" oluşturur.

Bu yapı üst kretase formasyonları üzerinde tersiyer yaşlı tortullar ve kuvarterner bazalt tabakaları içermekte olup; miyosen sonunda oluşan faylarla, fay sistemleriyle yarılmıştır.

Bölgenin toprak yapısı yaş bakımından olgun (zonal) ve genç (azonal) özellikler içermektedir. Kalkerli-kalkersiz ve ağır killi bazaltik topraklar genellikle kırmızı ve kahverenkli olup, zonal özellik içerirken; ova ve koyak boylarındaki alüvyol ve kolüvyol topraklar azonal özellik taşır.

İlin kuzey ve kuzeybatı yönünde yer alan engebeli yapı, Kartal Dağı'ndan (Sof Dağı) başlayarak Suriye sınırına doğru alçalmaktadır.

Kurt Dağları, Darmik Dağı, Hazal Dağı, Kefiz Dağı, Koruca Dağı, Arap Dede Dağı ve Büyük Dağ ilin önemli yükseltilerini oluşturur.

 

 

Akarsular

 

Havza genişliği ve su miktarı bakımından yörenin en önemli akarsuyu Afrin Çayı'dır. Gaziantep'in kuzeybatısındaki Külecik Dağı'ndan doğan bu akarsu Musabeyli İlçesi sınırları içinde vadi tabanını genişleterek, Kilis'in batısından il sınırları dışına çıkar.

Kilis İli sınırlarında 70 kilometrelik bir uzunluğa sahip olan Afrin Çayı, Bakırcan Deresi ile Karadere'nin birbirine karıştığı yerlerde "Kara Afrin" adını alır.

Sabun Suyu (50 km), Balık Suyu (45 km), Sinnep Suyu (30 km) ilin diğer akarsuları olup; bu akarsular üzerinde Seve Barajı, Üçpınar, Balıklı, Konak Göletleri bulunmakta, Sapkanlı Göleti de yapım aşamasındadır

 

 

İklim

 

Yıllık ortalama yağış miktarı 515,8 mm'dir. Yağışlar genellikle yağmur biçiminde (yılın 2-3 günü karlıdır) "aralık, ocak, şubat, mart" aylarında yoğunlaşır.

Yıllık ortalama nispi nem %56 (en yüksek kış aylarında, en düşük nem haziran) olup, yıllık ortalama basınç 942.0 mb'dir

Yörede batıdan ve kuzeyden esen rüzgarlar etkilidir. Soğuk ve kuru / kurutucu bir etkisi olan poyraz, kış mevsiminin habercisidir ve halk arasında "mihrican" adıyla bilinir. Batıdan esen rüzgarlar nemli ve serin olduğundan yöre halkının beklediği rüzgarlardır.

Bu atmosfer olayları kişi ve toplum yaşamını doğrudan etkilediğinden yöre halkı "şarki bulandırır, garbi sulandırır; kıbleden geldi kışımız, Allah'a kaldı işimiz." tekerlemesini düzmüştür.

Akdeniz iklimi (tropikal) ile Doğu Anadolu ikliminin (karasal) kesiştiği bir yerde bulunan Kilis ve yöresinde, adı geçen iklim kuşaklarının özellikleri egemendir. Bu yapı biri sıcak-kuru, diğeri serin-nemli olmak üzere farklı klimatolojik özellik içerir.

İlde yıllık ortalama sıcaklık 16.8oC'dir. Kış mevsiminin en soğuk günleri ocak (ortalama ısı 3.6oC - 6.5oC) ayı; yaz mevsiminin en sıcak günleri ise temmuz ve ağustos (ortalama ısı 26.8oC) aylarıdır.

 

 

Bitki örtüsü

 

Güneydoğu Anadolu step örtüsü ile Akdeniz bitki örtüsü (maki) arasında bir geçit alanı durumunda kalan Kilis coğrafyasının, tarıma elverişli olmayan alanının %16'sını çayır ve meralar, %12'sini fundalıklar, %6'sını da ormanlık alanlar oluşturur.

Yaklaşık 7600 ha'lık bir alana yayılan orman ve korular Kurt Dağı, Haremli Tepesi, Afrin Çayı, Sabun Suyu, Deliçay yörelerinde yoğunlaşmıştır. Bu alan kızılçam (yöredeki en yaygın ağaç türü), meşe (kermez meşesi, pırnal meşesi, mazı meşesi, palamut meşesi), ardıç, tesbih ağacı, sakız ağacı, menengiç, akçakesme, sumak, badem, alıç, ahlat gibi ağaç türleri ile kaplıdır. Orman altı bitki örtüsü ise karaçalı, püren ve karışık maki formasyonlarından oluşur.

Yörenin endemik flora ve faunasını Gaziantep coğrafyasından ayrı düşünmemek gerekirse de, Kilis ve yöresiyle (özellikle Kurt Dağı,Sof Dağı) özdeşleşen endemik türler şunlardır:

Centaurea hausknechtii (peygamber çiçeği), Corchicum davisii (acı çiğdem), Fritillaria viridiflora (ters lale), Hesperis aintabica (Antep gece menekşesi), Onosma bornmuelleri (emzik otu), Satureja aintabensis (Antep sateri), Astragalus aintabicus (Antep geveni)

 

 

Anıt Ağaçlar

 

İl coğrafyasında, Belenözü (Ravanda) Köyü (iki çınar, bir çam) ile merkez Hacı İlyas Mahallesi Akcurun Caddesi'nde (bir çınar) olmak üzere, toplam "dört" adet ağaç "doğal anıt" olarak tescil edilmiştir.

 

 

AV VE YABAN YAŞAMI

 

Yörenin ormanlık ve dağlık alanları av ve yaban yaşamı yönünden oldukça zengin olup, bu alanlarda; yaban domuzu, kurt, çakal, tilki, tavşan, karga, kuyruk süren, keklik (kınalı keklik,kum kekliği), bıldırcın, üveyik, ördek, kaz, su çulluğu, kaya güvercin, bağırtlak, kıl kıvrık gibi türler yaşamaktadır.