Siirt-Tarım

[Φ _asi_]

TARIM

 

Bugün Siirt ve ilçelerini kapsayan yerleşim bölgeleri, tarih boyunca gelenek olarak aşiretlerin yaşama alanları olduğu için tarımsal üretimde önemli bir gelişmeye sahne olmamıştır. Bu konudaki ekonomik verileri Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılda yayımlamış olduğu devlet ve vilâyet salnameleri ve ünlü Fransız araştırmacı Vital Cuinet’in La Turquie d’Asie adlı önemli eserinde bulmaktayız.

 

Tarımsal üretimle ilgili olarak 1874 Diyarbekir Vilâyet Salnamesi’nde o dönemde Diyarbekir’e bağlı olan Siirt Sancağı’nda, 1.350.000 kilesini (ölçek) buğdayın oluşturduğu toplam 3.060.000 kile tahıl üretildiği belirtilmektedir. Aynı salnameye göre tahıldışı tarım ürünlerinin başında kuru üzüm, kişniş üzüm, soğan ve boyacılıkta kullanılan nar kabuğu gelmektedir. Bu dönemde kökboya üretimi ile hayvan yemi olarak kullanılan ama bugün farklı kullanım alanlarına sahip mazu da önemli gelir kaynaklarıydı.

 

Cuinet, özellikle 1890’larda Bıttım üretiminin yılda 150 bin okkayı bulduğuna işaret etmektedir. Aynı yıllarda Siirt ve çevresinde bağcılık da önemli bir gelir kaynağıydı. Meşhur Bineteti ve Tayfi üzümlerinden elde edilen kuru üzüm, pekmez (dibs) ve pestil (harire) ile birlikte Pervari’nin ünlü Zivzik narından yapılma nar ekşisi (habrımman) ile boyacılıkta kullanılan nar kabuğu o dönemin koşullarına göre yöre halkının hem ihtiyaçlarını karşılıyor hem de önemli girdiler sağlıyordu.

 

Bu dönemde Siirt ve yöresinin bir diğer önemli geçim kaynağı, hayvancılık ve bundan sağlanan gelirlerdi. Tüm bu bölgede varolan aşiret yapısından dolayı koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvanların oluşturduğu hayvansal üretimde peynir, önde gelen bir üründü. Özellikle çok değişik bir tadı olan Siirt Otlu Peyniri (sirike), günümüzde de benzerlerinden farklı lezzetini korumaktadır.

 

Bunun yanısıra aynı dönemde tiftik üretimi de önemli bir gelir kaynağıydı. 1869 Diyarbekir Salnamesi’nden alınan verilere göre, üretilen 100 bin ölçek tiftiğin 75 bin ölçeği dışarı satılmaktaydı. Tiftiğin yanısıra yapağı ve özellikle Pervari’de üretilen bal ve balmumu da yörenin sayılı gelir getirici ürünleriydi. Cuinet, 1890’da Siirt ve yöresinde 81.273 koyun ve 79.289 keçi bulunduğunu belirtmekte ve bu konuda Garzan, Şirvan ve Eruh’un en zengin merkezlerden olduğuna işaret etmektedir. Bu konuda yaklaşık olarak aynı verileri Siirt’in daha sonra bağlandığı Bitlis’in 1892 Vilâyet Salnamesi’nde de görebiliriz.

 

CUMHURİYET DÖNEMİNDE TARIM

 

Siirt, Osmanlı döneminde varolan kapalı ekonomik yapısını Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında da sürdürdü. Özellikle ulaşım imkânlarının sınırlı ve il merkezinin ticari yolların uzağında oluşu şehrin gelişimini olumsuz yönde etkiledi. 40’lı yıllarda il sınırları içinde petrolün bulunması, 1944’te demiryolunun Kurtalan’a kadar uzatılması, karayolu bağlantılarının artması vb. etkenler 50’li yıllardan sonra gelişimi bir ölçüde hızlandırdı.

 

Bu tarihten sonra tarımsal üretim içinde hayvancılıktan sağlanan gelir, bitkisel üretimin artışıyla ikinci plana düşmeye ve modern tarım tekniklerinin gelişmesiyle birlikte verim yükselmeye başladı. Özellikle 1950’den sonra ekilebilir tarım arazilerindeki gelişme 1970’lerden sonra 100 bin hektarın üzerine çıktı. Bugün Siirt’te tahıllardan en çok ekilen buğday olup, arkasından arpa ve az miktarda pirinç gelmektedir. Ancak bütün bu ürünlerin Türkiye genelindeki payı oldukça düşüktür.

 

Son dönemde idari yapılanmada yapılan değişiklikle, Batman ve Şırnak’ın il yapılması, Siirt’in tarım arazisini daraltmış, doğal olarak bu değişiklik tarımsal üretime etki etmiştir. Bugün toplam arazinin yüzde 14’ünü oluşturan tarım topraklarının 62.721 hektarı kuru, 4200 hektarı ise sulu tarıma ayrılmış bulunmaktadır.

 

Siirt İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü’nün son raporuna göre ilimizde yıllık buğday üretimi 45 bin ton, arpa 22 bin ton, kuru mercimek ise 7200 ton olarak gerçekleşmektedir.

 

 

Şehrimizin önemli bir gelir kaynağı olan ünlü Siirt fıstığı üretimi de yılda 2 bin tona yaklaşmıştır. Son yıllarda az da olsa bir gelişme kaydeden sulu tarımla birlikte, sağlanan teşvikler sonunda meyve ve sebze üretimi artmış, sulanan arazilerde pamuk ve tütün üretimi gelişmiştir.

 

Siirt’te doğal olarak yetişen meyan kökü üretimi ise yıllardır süren çabalara rağmen beklenen düzeye ulaşamamış, yıllık üretim 3-4 bin tonda kalmıştır.

 

Tarımda kullanılan alet ve makina sayısında sözkonusu nedenlerden dolayı fazla bir artış görülmemiştir.

 

Bugün hayvancılık, Siirt’in önemli bir gelir kaynağı olmasına rağmen, üretimde gerekli modernizasyonun gerçekleşmemesi, ürünlerin pazarlanmasında yaşanan güçlükler ve daha başka nedenler yüzünden istenen bir düzeyde değildir. Bunda, hiç kuşkusuz yıllardır bölgede Kürt sorunu nedeniyle yaşanan çatışmaların, özellikle hayvancılığı olumsuz bir yönde etkilemesinin payı çok büyüktür. Ancak buna rağmen geliştirilen bazı projelerle birlikte, yetersiz de olsa kooperatifçilik özendirilmiş ve özel fonlarla hayvancılığa destekler sağlanmıştır.

 

Ünü sadece Türkiye’de değil tüm dünyada duyulmuş Pervari balıyla birlikte Eruh ve Şirvan’da da gerçekleştirilen bal üretimi ise son yıllarda az bir artışla yılda 80 tona ulaşabilmiştir.