Siirt ekonomisi

[Φ _asi_]

SİİRT EKONOMİSİ

 

SİİRT’TE SANAYİ, TİCARET VE ULAŞIM

 

Tarih boyunca Siirt ve yöresinde gelişen zanaat dallarının başında dokumacılık gelmektedir.

 

 

Bugün şehrimizin battaniyeleri, yüzyıllardır süregelen ince ve ustalıklı bir emeğin, süzülmüş bir hünerin ürünü olarak sadece Türkiye’de değil tüm dünyada da ünlenmiştir. Bunun yanısıra 19. yüzyıldan beri Sason ve civarında dokunan cicim türü Kürt kilimleri, tiftikli ve yünlü aba, ipekli kumaş üretimi de oldukça gelişmişti.

 

1869 tarihli Diyarbakır Salnamesi’ne göre Siirt Sancağı’nda bir yılda 10 bin adet ipekli kumaş, 9 bin adet yünlü kuşak, 9 bin adet tiftikli aba ile 5 bin top Siirt basması üretilmektedir. Aynı salname, o yıllarda özellikle Pervari gibi dağlık yörelerde kullanılan yemenilerle, Kürtçe Reşşik adı verilen bir çeşit kar ayakkabılarının imalatının gelişmiş olduğunu kaydeder.

 

Ancak 19. yüzyılda en gelişmiş zanaat kolunun bakırcılık olduğu konusunda tüm kaynaklar birleşmektedir. Gerçekten, o dönemin Ermeni ustalarının maharetleriyle oldukça gelişmiş bir imalata sahip olan Siirt Bakırcılar Çarşısı, bugün bütün özelliklerini kaybetmiş olsa dahi yine de Siirt’in tarihi bir mekânını yaşatmaktadır.

 

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Siirt ve çevresinde sanayi imalatına dayalı bir üretimden bahsetmek mümkün değildir. Bu yıllarda birkaç maden çıkarma işletmesi ile ilçelerdeki geleneksel dokuma tezgâhları ile daha çok il merkezinde yoğunlaşmış eviçi üretimine dayalı battaniyeciliğin dışında bir imalata rastlanmaz. 1927 Sanayi Sayımı’na göre şehirde işyerlerinde çalışan işçi sayısı 1278 idi.

 

Cumhuriyet’ten sonra çıkarılan Sanayi Teşvik Kanunu’ndan yararlanan tek işyeri ise 1929’da Yasin Aral tarafından kurulan, 1939’da geçirdiği bir yangından sonra tevsii edilerek yeniden faaliyete geçen Yeni Hayat Un Fabrikası’ydı. 1960’lı yıllara kadar üretimde bulunan fabrika uzun yıllar şehrin 20’ye yakın işçi çalıştıran tek işyeriydi.

 

1940’ta Raman’da petrolün bulunmasıyla önce küçük bir petrol tasfiyehanesi olarak faaliyete geçen daha sonra 1948’de kurulan ve giderek modern bir işletme haline gelen Batman Petrol Rafinerisi; Batman’ın il yapılmasından önceki yıllarda Siirt’in en büyük sanayi kuruluşuydu.

1960’lı yılların sonuna kadar Siirt ve o dönemdeki il sınırları içinde yine oldukça cılız ve daha çok tarıma dayalı, tütün, yem, peynir ve tereyağı gibi tarım ve hayvancılığa dayalı sanayi ürünleri imalatı görülmektedir. Ancak, bölgede iyi niyetlerle girişilen sanayi yatırımları maalesef kalıcı olmamaktadır. Nitekim, 1976’da kurulan Siirt Yem Fabrikası ile Siirt ve çevresinde yetişen meyankökünden ilaç ve kozmetik sanayiinde kullanılmak üzere meyanbalı üretmek için 1973’te kurulan Siirt Meyankökü Fabrikası (SİSTAŞ) üretimlerini durdurmuş bulunmaktadır. Yine 1982’de Suat Kayhan’ın kurduğu Kayhan Un Fabrikası da bugün çalışmamaktadır.

 

Dünden bugüne Siirt’te ticaret de, Türkiye’nin diğer illerine oranla fazla bir gelişme göstermemiştir. Şehrin tarih boyunca ticaret yollarının uzağında kalan konumu, ilçelerin bazılarının dağlık yörelerde oluşu, yıllarca Diyarbakır ve Bitlis vilâyetlerine bağlı bir sancak olarak ticari faaliyetten soyutlanmasına neden olmuştur.

 

 

Siirt’in il dışına gönderdiği fıstık, ceviz, badem, bal, mazı, sımak, yün, tiftik vb. ticari ürünler de dünden bugüne pek fazla çeşitlenmemiştir. 1980 Sanayi ve İşyerleri Sayımı’na göre Siirt’te toplam olarak 1539 ticari kuruluş bulunmaktaydı. Bugün ise bu rakamlardaki küçük artışlar, ilde önemli bir ticari gelişimi yansıtmaktadır.

 

Siirt ve çevresinin dağlık bir yörede oluşu, tarih boyunca ulaşımı olumsuz yönde etkilemiş, bu da doğal olarak ekonomik gelişmeyi engellemiştir. Bugün bile il merkezinin civar illerle olan karayolu bağlantısında son noktada oluşu, bu olumsuzluğun devamına neden olmaktadır.

 

Bununla birlikte 1940’lı yıllarda Kurtalan’a kadar uzatılan demiryolu ve o yıllardan başlayarak günümüze kadar süregelen karayollarının yapımı, şehrin diğer iller ve bağlı altı ilçeyle bağlantısını sağlamış bulunmaktadır. Özellikle Batman ve Diyarbakır’dan geçen karayolu, Siirt’i güneye bağlayan ve şehirlerarası yolcu ulaşımında önemli bir işlevi olan karayoludur. Bunun yanısıra Siirt-Şırnak yolu ili doğuya, Siirt-Bitlis yolu ise ili kuzey-doğu’ya bağlamaktadır. Ayrıca 1994 yılının Eylül ayından itibaren düzenli olarak gerçekleştirilen hava ulaşımı da Siirt’in son yıllardaki gelişimine önemli bir katkı sağlamıştır.