Niğde coğrafi yapısı

[Φ _asi_]

NİĞDE COĞRAFİ YAPISI

 

İlin Coğrafi Durumu:

 

Niğde İli coğrafi konum itibariyle güneyde 37 derece 10 dakika N ve kuzeyde 38 derece 58 dakika N paralelleri ile Batıda 33 derece 10 dakika E ve doğuda 35 derece 25 dakika E meridyenleri arasında bulunmaktadır.

 

 

İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu:

 

İlin kuzey ve doğusu oldukça engebeli, orta, güney ve batısı ise,düz denecek kadar az engebelidir.Kuzeyde Niğde masifi ortalama 2000 metre yükseltide olup,yer yer 2700 metreye erişen tepelere sahiptir.Ancak yükselti kuzeyden güneye doğru azalır.Doğuda yer alan ve yüksekliği Demirkazık tepesi ile 3 734 metreyi bulan Aladağlar, Ecemiş fayı ile sınırlandırılmış olup,burada dik falezler oluşturulmuştur.İlin,volkanik kayalarla örtülmüş orta ve batı kesimleri,1000-1200 metre yükseklikte olup,bu değer güneye doğru giderek artar ve başmakçı köyü civarında 1500 metreye erişir.

 

Niğde ilinin önemli yükseltileri: Hurç dağı (2887 m),Karabel Tepe (2014 m),Evliya Tepe (2105 m), Atizi Tepe (2256 m),Aşığediği Tepe (2703 m),İt Ulumaz Tepe (2167 m),Göbekli Tepe (1512 M),Koyak Tepe (2396 m),Karlık Tepe (2299 m) dir.

 

 

JEOMORFOLOJİK GÖRÜNÜM

 

Yapısal şekiller bir bütün olarak değerlendirildiğinde dağlık alanlar ve ovalar alanlar olarak iki büyük birim ayırt edilir.

 

 

OVALIK ALANLAR

 

Niğde ilinin kuzeydoğusunda geniş yer kaplayan misli ovası ile,güneybatıda yer alan Bor ovası iki büyük birimi oluşturur. Her iki ova içinde Niğde merkezinin yer aldığı kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu bir depresyonla birbirine bağlanır. Tektonik çöküntü ile oluşan bu ovalar,önce volkanik alanlarda çıkan piroklastik materyallerle,sonradan dağlık alanlarda gelen alüvial dolgularla doldurularak alüvial dolgu ovaları olarak karşımıza çıkmaktadır. Pleistosen’den itibaren akarsularca yarılan bu alanlar,dağlık alanların kenar kesimlerinde plato karakterini almıştır. Kenarlarında geniş alanlar boyunca uzanan birikinti koni ve yelpazeleri dikkat çekicidir.

 

Kuzeybatıda Melendiz dağı ve Göllüdağ ile çevrili olan Melendiz ovası,geriye aşınımla batıdan bölgeye sokulan Melendiz suyu ve kolları ile yarılarak boşaltılmış geniş bir düzlük alandır.

 

Diğer taraftan dağlık alanlar arasında akarsu vadileri boyunca uzanan akarsu boyu ovaları da görülmektedir. Güneyde Tabur dağı önlerinde bulunan Kılan ovası,doğuda Hanağzı,dere boyunca uzanan ova ile Kemerhisar güneyindeki Ovacık ovası başlıcalarıdır.

 

 

AKARSULAR:

 

Bölgede dağlık alanların geniş yer kaplaması,yükselti nedeni ile yüksek değerlerde yağış alması bölgede sık bir akarsu ağının kuruluşuna neden olmuştur. Çoğunluğu mevsimlik olarak ilkbahar aylarında karların erimesi ile debilerinin yükseldiği bu akarsular volkanik alanlarda radyal sıradağlar üzerinde paralel drenaj karakterinde kısa boylu ve gür akışlıdırlar

 

Hasandağı, Melendiz dağı, Göllüdağ; güneyde Tabur dağı, doğuda Hurç dağı, Kösedilin dağı ve Pozantı dağı ile güneybatıda Hışır dağı, akarsuların sularını aldıkları ana dağıtım merkezlerini oluştururlar.

 

Karasu deresi, Ecemiş suyu Uluırmak başlıca ana akarsuları oluşturur.

 

KARASU : Aktaş yakınlarından doğarak, kuzey-güney doğrultusunda uzanırken Gümüşlerden Kerci deresini, Niğde şehir merkezini geçtikten sonra Uzantı dersini alır. Yer altı ve kaynak suları ile beslenen Karasu Bor ovasında kaybolur. Üzerinde Akkaya barajı yer alır.

 

ECEMİŞ SUYU : Kaynağını Aladağlardan alır. Kuzeydoğu-Güneybatı doğrultusunda ilerlerken Çamardı yakınlarında içkuyu deresini alarak Yelatan güneyinde il sınırından çıkarak, Seyhan kolu Güngör deresine karışır.

 

ULUIRMAK : Melendiz dağlarından doğduktan sonra Asmasız ve Ramat kısımlarından gelen kaynak sularıyla beslenir. Çiftlik ve Melendiz ovasını geçerek Ihlara vadisine ulaşır.

 

 

DAĞLAR

 

Niğde’ye yüksek bir görünüm kazandıran yüksek dağlık ve tepelikleri oluşum ve gelişimleri itibarıyla üç grupta değerlendirebiliriz.

 

a- Orta Torosları oluşturan ve Ecemiş koridoru ile birbirinden ayıran Bolkarlar ve Aladağlar sıradağları

 

b- İç Anadolu volkanizması içinde önemli bir yere sahip olan parezit ve piroklastik konileriyle bir bütün oluşturan volkanik dağlar,

 

c- Ovalık alanların ortasında yükselen flüvial erozyon ile çevresinin aşılandırılması sonucunda tek başına yüksek bir görünüm sunan farklı aşınma ile oluşmuş dağlar.

 

1- Sıradağlar: Kambrienden başlayan Miosen başlarına kadar çeşitli fasies ortamlarında gelişmiş kısmen metamorfizmaya uğramış, sonradan kıvrımlanarak yükselmiş tortul kayaçlardan meydana gelen Toros Dağları’nın orta bölümünde yer alan Bolkarlar ve Aladağlar iki önemli yüksek sıradağı oluştururlar.

 

Eosen sonu Oligosen başlarından itibaren şiddetli tektonik hareketlerle yükselerek karasal ortam şarlarına giren Toroslar, Miosen başlarından itibaren morfoklimatik denüdasyonal süreçlerin etkisinde; Morfolojik evrim sırasındaki tektonik hareketlerle faylanarak basamaklanmış ve değişik ortam koşullarında işlenerek bugünkü görünümlerini almışlardır.

 

Çok değişik yaş ve cinsteki kireçli kayaçlardan meydana gelen bu dağlık alanlar üzerinde oldukça gelişmiş yüzey ve derinlik karstik şekilleri oluşmuştur. Bu nedenle bölgede bol miktarda yer altı drenaj kanalları ve turizme açılabilecek nitelikte mağaralar yer almaktadır. Diğer taraftan Anadolu penepleninin yüksek çatı düzlüklerini oluşturan 3000 metrenin üzerindeki yerlerde başta sirk gölleri olmak üzere birçok buzul şekli gözlenmektedir.

 

Bolkarkar’daki Akgöl, Kargöl, Çinigöl; Aladağlardaki Karagöler, Dipsizgöl, Yedigöller, trekking ve dağcılık faaliyetleri amacıyla dağ turizmi açısından da önemli buzul göllerdir.

 

Bolkar Dağları kuzeydoğu uzantıları ile Aladağlar’ın güneybatı uzantıları arasında bulunan KKD-GGB doğrultulu fayın yer aldığı Ecemiş Koridoru ile birbirinden ayrılırlar. Bolkar Dağlar’ında Medetsiz Tepesi (3524 m) ve aldağlar’da Demirkazık (3756 m) en yüksek noktaları oluştururlar.

 

 

 

2- Volkanik Dağlar: Toros Dağları’nın bir bütün halinde yükselmesiyle birlikte iç kesimde tektonik hareketlerin etkisiyle yüzeye enjekte olan mağma bölgede aktif volkanizmayı başlatıp. Kayseri Erciyes’e kadar uzanan, kabaca güneybatı-kuzeydoğu doğrultulu bir hat üzerinde İç Anadolu volkanik kütleleri meydana gelmiştir.

 

Aksaray ile Niğde Arasında yer alan Hasan dağı (3268 m) Keçeboyduran (2727 m) Niğde’nin yaslandığı Melendiz Dağı (2936 m) ve kuzeybatıda Göllüdağ (2143 m) başlıca volkanik dağlardır.

 

Miosen ortalarından itibaren değişik dönemlerde değişik karekterde çıkardıkları lav akıntıları ve tüfler

akarsularca yarılarak volkanik koni alanlarını çevreleyen arızalı platoluk bir görünüm oluşturmuştur. Çalışmalarda Plio-Kuaterner’e atfedilen volkanizmalar sırasında andezit bazalt karakterli lavların yanı sıra bol miktarda kül, lapili tüf ve aglomeralardan oluşan piroklastik materyal çevreye yayılmıştır. Özellikle Niğde ve çevresinde yer alan bu kolay kazılabilir ve işlenebilir materyaller, tarih içerisinde bölgede yüzlerce yer altı şehrinin oluşmasına imkan tanınmıştır.

 

3- Tepelik Alanlar: Bunlar, ya volkanik alanlarda yükselen volkanik parazit veya piroklastik koniler, ya çevresine göre nispeten sert ve dayanıklı kayaçlardan meydana gelmiş akarsu erozyonu ile çevresi aşındırılarak çevreye göre yüksek görünüm almış farklı aşınımla oluşmuş tepelikler ya da tarihi höyükler olarak karşımıza çıkmaktadırlar.

 

Misli Ovası’nda görülen Yaslı Tumba Tepe, Hasan Tepe, Yumru Tepe farklı aşınımlı oluşup Bor Ovası Çukurkuyu-Altunhisar hattının batısında görülen tepelikler volkanik kökenli olurken; Karahöyük, Köşkhöyük, Kınıkören Höyüğü, Misli Ovasında Höyükhan Höyüğü da tepelik alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

 

 

 

GÖLLER

 

Niğde ili göller bakımından zengin olmamakla beraber oluşum ve gelişimleri birbirinden farklı göllere de sahiptir.

 

Aladağlar ve Bolkar dağları üzerinde buzul aşınması ile oluşmuş sirk gölleri yer almaktadır. Akgöl, Alagöl, Çinigöl, Yedigöl, Karagöl başlıcalarıdır. Hasan dağı göllü dağ üzerinde volkanik krater gölleri yer alırken, Kuzeyde ki Narlı göl ise volkanik çöküntü Nar gölü olarak oluşmuştur. Volkanik menşeli bu göller, göl çanaklarına volkanik kayaçlardan oluşması nedeni ile acı su karakterindedir. Narlı göl yeraltından sıcak su kaynakları ile beslenmesi nedeni ile mineralce zengin suları acı bir göldür.

 

 

 

İKLİM

 

Niğde'de kara iklimi görülür. Kara iklimi nedenleri ise; etrafının dağlarla çevrili olması, deniz seviyesinden 1200 m. yükseklik göstermesi, denizin bunaltıcı etkilerini ve denizden gelen rüzgarları alamaması, kuzeyden gelen soğuk rüzgarlara açık olmasındandır. Bu durumda Niğde'nin genel iklim özelliği; yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Yağışlara kar halinde kışın, yağmur halinde ilkba­harda rastlanmaktadır.

 

Sıcaklık ve Güneşlenme

 

Niğde kuzey yarımkürenin orta kuşağında bulunmaktadır, en sıcak ay ortalaması Temmuz ayına, en soğuk ay ortalaması ise Ocak ayına rastlar. Gerek mevsimler arasındaki sıcaklık farkı, gerekse gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı kara iklimin en açık örneğidir.

 

Bu durumda Niğde'de 16 yılda yapılan gözlemlere göre sıcaklık ortalaması 10 C dir. Tesbit edilen maksimum (En yüksek 37.7 C° dir) Temmuz ayına, Minimum (En düşük 21 C° dir.) Şubat ayına rastlar.

 

Yağışlar

 

Kış aylarında yüksek basıncın etkisiyle Niğde'de değişik bir yağış rejimi görülür. İlkbaharda yüksek basıncın etkisi altında ve batıdan gelen alçak basınç merkezleri Niğde'yi etkisi altında bırakır.

 

İlkbaharın gelmesiyle gölgede sıcaklık derecesi yavaş yavaş yükselir. Yüksek basıncın hakimiyeti doğuya çekilir. Bu çekiliş ilkbaharda deprasyon yağışlarının meydana gelmesine sebep olur. Nisan, Mayıs ve Haziran'ın ilk yarılarına kadar sağanak halinde, bazen de sürekli yağış yapan şartları görülür.

 

Niğde'de yağış ortalaması 0.9 mm. (Milimetre) dir. Yağış en fazla olduğu ay 78.5 mm ile Nisan, en az olduğu ay ise 0.2 mm ile Temmuz ayıdır.

 

Nemlilik

 

Niğde'de ortalama nisbi nem % 56 dır. Nemin en fazla olduğu ay % 80 ile Şubat, en düşük olduğu ay % 28 ile Ağustos ayıdır.

 

Bitki Örtüsü

 

Yağışların azlığı sebebiyle ormanlık bölge azdır. Ormanlar Toroslar bölgesinde, Hasan ve Melendiz dağlarının yüksek yamaçlarında bulunur.