Sivas halk edebiyatı

[Φ _asi_]

ATA SÖZLERİ

 

Acı (yiti) sirke küpüne zarar verir.

Bakan göze yasak olmaz.

Çıkacak cana ceza olmaz.

Dağ dağ üstünde olur, ev ev üstünde olmaz. (iki aile bir arada barınamaz)

Deli dağdan, aşık sudan, akıllı yeşillikten hoşlanır.

Eken biçer, konan göçer, cennetin kapısını cömertler açar.

El karnı ağrıyınca kara donu giydirir.

El yumruğunu bilmeyen kendi yumruğunu değirmen taşı sanır.

En kötü koca bir dağdan iyi gölge verir.

Gavur içinde din artmaz, yoksul içinde mal artmaz.

Gönül halden bilmez, Erciyes’ten kar ister.

Gurbette öğünmekle hamamda türkü söylemek kolaydır.

Hak doğrunun yardımcısıdır, arşa çıkıncaya kadar.

Hançer yarası geçer de dil yarası geçmez.

Huylu huyundan vazgeçmez, ya öle, ya gebere.

 

İşine (sanatına) hor bakan, boğazına torba takar.

İtinen (itle) yatan bitle kalkar.

Kadındır adamı deli eder, kadındır deliyi adam eder.

Kadının yüklendiği göç şuraya varmaz.

Kaynanalı gelin hatun gelin, kaynanasız gelin natır gelin (dir).

Kel ölür sırma saçlı, kör ölür badem gözlü (olur).

Kılıç kınını kesmez.

Leyleğin ömrü lak lakla geçer.

Mal biter malamatlık bitmez.

Mart ayı dert ayı (dır).

Meyvalı ağacı taşlarlar.

Nasibi kesilen itin kurban bayramı arifesinde ayağı kırılır.

Ne ekersen onu biçersin

Nerde kazan kaynar orda maymun oynar.

Oğlan anasını, inek danasını bilir.

Olan dört bağlar, olmayan dert bağlar.

Paralı adamdan dağlar da korkar.

Rahat koyun yerinden oynamaz.

Rüzgâr eken fırtına biçer.

Saç sefadan, tırnak cefadan uzar.

Sağırın oğlu ağlamaz.

Su aktığı yere yine akar

Şalgam suya düşünce yağ oldum sanır.

Toprağı işleyen, ekmeği dişler.

Yenenle yanana dağ bile dayanmaz.

Zülm ile âbâd olanın, ömrü berbat olur.

Ağustostan sonra ekilen darıdan

Bal vermeyen arıdan

Kocasından sonra kalkan karıdan

Haram kazanılan paradan

Kimseye hayır gelmez

Allahümme ferden

Sakın kelden körden

İlle topaldan ille topaldan

Altundan kupa olsa, susuz çeşmeden dolmaz

Yiğit ne kadar mert olsa, düşenin dostu olmaz

Ananın ilki olmaktansa dağlarda tilki ol.

Aslı paktan kemlik gelmez şek

Katıra güvenme babası eşek

 

Ayağını sıcak tut başını serin

Kendine bir iş tut düşünme derin.

Deh demeden giden at

Buyurmadan gören evlat

Eve girince gülen avrat

Gir oyna çok oyna.

Deh demeden gitmeyen at

Buyurmadan görmeyen evlat

Eve girince gülmeyen avrat

Gir ağla, çık ağla.

Dostun sofrasında ben yemem deme, elin gitsin gelsin yemesen de.

Dur dur durmuşa var

Askerden gelmişe var

Karısı ölene var

Kıymetini bilene var (Kıymetini bilenle evlen)

El oğlu hilebazdır kimse bilmez fendini

Her kime iyilik edersen sakın ondan kendini.

Ev yapayım dersen himinden (temelinden) başla

Zengin olayım dersen durmadan işle

Fakir olayım dersen uykuya başla

Uyku seni bir kenara götürür.

Geçme muhannet köprüsünden koy aparsın su seni

Yatma tilki gölgesinde koy yesin aslan seni.

Irmak kenarında ev yapma sel için

Dağ başında harman yapma yel için

Kocalıkta genç karı alma el için.

Önce deveni bağla, sonra tevekkül et.

Sev seni seveni, yer ile yeksân ise

Sevme seni sevmeyeni Mısır’a sultan ise

Söz bilirsen söyle ibret alsınlar

Söz bilmezsen sus ki adam sansınlar.

Tarlada ekinim var deme ambara girmeyince

Hayırlı evladım var deme el koynuna girmeyince

Sadık dostum var deme başına bir hal gelmeyince

Vefakâr karım var deme yok gününü görmeyince

Unu eleyene, kızı dileyene vermeli

Üzümünü ye, bağını sorma

Yolcu isen er (erken) git

Borçlu isen ver git

Rençber isen herk et (toprak işle)

Atalar sözü yerde kalmaz

Ata dostu oğula mirastır

Alışveriş güldür, çabuk solar

Başın (canın) sağlığı, dünya varlığı

Büyük evin nimeti, küçük evin ziyneti

Ev sahibinin aşına değil, kaşına bakılır

Ustasız zenaat haramdır

Her adam bir olmaz, her çiçek gül olmaz

İyiliğe iyilik her kişinin kârı, kötülüğe iyilik er kişinin kârı

İnsanı bir gemi

Akıl dümeni

Fikir yelkeni

Kullan kendini

Göreyim

 

Kanma kötü sözüne bilse

İyisini söyler

 

Ağarmadık saç, ağrımadık baş olmaz

Ağır taş yerinden kalkmaz, yuvarlanan taş yosun tutmaz

Ağızdan burun yakın, kardeşten karın yakın (karın:insanın kendi, nefsi)

Ev sahibinin nefesi eve direktir

Ev dediğin evrendir, ucu dönmez kervandır

Alma mazlumun ahını, gökten indirir şahini

Ana baba ne demek bal ile kaymak yemek

Kardeş kardeşi atmış, yar başında tutmuş

Ar gitti Mısır’a, namus da ardı sıra

Kağnı gider de Kayış ne çeker

Araba devrilince yol gösteren çok olur

Bana benden olur her ne olursa, başım rahat bulur dilim durursa

Zengin arabasını dağdan aşırır, fakir düz ovada yolunu şaşırır

 

 

BİLMECELER

 

Alaca karga, bulaca karga, içi dolu kavurga ? (nar)

Altı odunluk, üstü unluk ? (iğde)

Anası su, babası taş, yedi âleme baş ? (tuz)

Avcuma sığar, ambara sığmaz ? (övendire)

Bahası büyük, yükü yeğnik ? (altın)

Bir küçücük fıçım var, iki türlü su yutar ? (yumurta)

Bir tencerem var kapaklı, etrafı saçaklı ? (göz)

Bir yorganım var, toprağı tutar denizi tutmaz ? (kar)

Burdan attım kılıcı, halep’te oynar bir ucu ? (şimşek)

Çalı dibinde mum yanar ? (tavşan)

Çıt demeden çalıya geçti ? (güneş ışığı)

Dağ başında kara papak. (keçi)

Elemez melemez, ocak başına gelemez, gelse de duramaz ? (yağ)

Etten kantar, altın tartar ? (kulak-küpe)

Ey milidi milidi, dış kapının kilidi, yatsıdan sonra bize gelen kim idi ? (uyku)

Ey yurtlar yüce yurtlar, yusuf’u yiyen kurtlar, tırnağından su içer, tepesinden yumurtlar ? (buğday)

İki küçük mil taşı, dolanır dağı taşı ? (göz)

Kabuğu var içi yok, sopa yer suçu yok ? (davul)

Kat kattır ama katmer değil, kırmızıdır ama elma değil, yenir ama meyva değil? (soğan)

Kokusu var gül değil, toz gibi ama kül değil, dağı taşı devirir dev değil ? (barut)

Oniki oğlu, dört kızı var ? (yıl)

Uçar kuş değil, karadır taş değil ? (tıstan böceği)

Dağda tapılar

suda çıpılar

arşın ayaklı

burma bıyıklı ? (balta, balık, leylek, tavşan)

Kuyu, kuyunun içinde suyu

suyunun içinde yılan

yılanın ağzında mercan ? (gazlambası, gazyağı, fitil, ateş)

Keser sapı

kol, el, parmak, tırnaklar.)

Gara dağ

Gara dağın altında kalem dağ

Kalem dağın altında ışıldar

Işıldarın altında mışıldar

Mışıldarın altında bir torba kıl ?

(saç, baş, göz, burun, bıyık, sakal)

 

 

DEYİMLER

 

Acısını çıkarmak

Adamlığı öğrenmek.

Ağırdan almak

Ağzını toplamak.

Aklına koymak

Ayakkabı dar olunca, dünya geniş olmuş, ne fayda?

Bit yeniği

Burnu sürtülmek

Cereme çekmek.

Çırasını yakmak.

Çizme rafa çıkmış ama, ne muştalar yemiş.

Dâvâ çalmak

Değirmen sele gitmiş sen şakşağını arıyorsun.

Eliyle etmek

Eşeğe gücü yetmez, palanını (semerini) döver.

Ezel yemez idim bal ile kaymak şimdi tablalardan keşkapan oldum.

****** avlanmak

Gelin oyunu sever, düğün mahana (bahane).

Gelin de severdi gülüp oynamayı bahtından güvey de çalgıcı çıktı.

Gönlü olmak

Günahını almak

Hatır yıkmak

İçi açılmak

İflahı kesilmek

İnadım inat, kör Murat.

İssisi (sahibi) veriyor da tellalı vermiyor.

Karış vermek: (Beddua etmek)

Kirli çıkı

Küsen yatağını ayrı sersin.

Lokman Hekim gelse çare bulunmaz.

Mescidin içi dururken dışı haramdır.

Nefis körlemek

Nuh der peygamber demez.

Ocağı kül olmak

Ölür müsün, öldürür müsün ?

Para delisi

Püsküllü belâ

Sarmısağı gelin etmişler kırk gün kokusu çıkmamış

Sulu göz

Surat etmek

Şafak attı

Şeytan kulağına kurşun

Taşa tutmak

Un ufak etmek

Üst başa geçmek

Vergili el

Verip veriştirmek

Vursan ölür, vurmasan kısmetini elinden alır.

Yağlı ballı olmak

Yan çizmek

Yedi canlı

Yüze gülmek