Yozgat tarihi camileri

[Φ _asi_]

ÇAPANOĞLU (Büyük) CAMİİ

 

 

Yozgat il merkezi, İstanbulluoğlu Mahallesi’nde Cumhuriyet Meydanı yakınında bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Bozok Sancağı Valisi Çapanoğlu Mustafa Bey tarafından h.1193 (1779) yılında yaptırılmıştır. Halk arasında Büyük Cami veya Ulu Cami olarak da anılmaktadır.

 

Hakkı Acun’dan alınan Kitabe metinleri şöyledir:

 

Birinci Kitabe:

 

Bozok Sancağının valisi Seyit Mustafa Bey kim

Vücudun kıldı Hak ol kadre mahz-ı emn-ü asayiş

Hadis-i men benayı fikr idüp bünyan-ı ikbalin

Müesses kılmaı dar-ı bekada eyledi hahiş

Yapup bu camiyi gerdun tıbâk seyredenlerdir:

Muallâ Kubbesin bulmuş Kıbab-ı Çer-ı efrayiş

İki alemde kadrin Hz.Mevlâ

Gübah-ı sacidad ittikçe sahn-ı pakine maliş

Kumaş-ı vasfını tahsil için suk-i maarifte

Ederken hukte süphan, sarf-ı nakt-i rayiç danış

Havas-ı hamsesin cem eyleyüp Hayri didi tarih

Bu cami virdi din-i Mustafa’ya Zib-ü arayış

1193 (1779).

 

 

İkinci Kitabe:

 

Binây-i Camiü’l-hayrı tasvir ettirdi ânâ

Husule geldi mânadan zuhura çıktı nâpeyda

Çapanzade Süleyman Bey muvaffak oldu hamdolsun

Civar-i Hz.Hakkı bula ecrini lâ yuhsâ

Resul-ü Kibriyâ’nın riş-ı pâk-i hâbegâhını

Rızay-i Hâkk’a vâsıl olmağ içün kıldı istibna

Habib-i Lâyezalin galibâ i’câz-ı sırrından

Mübârek oldu riş-i pâk içün bu cami-i hübzibâ

İlâhi hürmet-i ismin Resulün nûr-u lihyesi

Süleyman’a şefi’ola ferdâ Muhammed Mustafa

Nazifi çıktılar melekler didiler iki tarih

Bu camii kıldı meclis envâr-ı ziynet İslama

Sene 1209 (1794).

 

 

Cami kesme taştan iki ayrı dönemde yapılmıştır. Bunlardan İçeri Cami denilen ve yapının güneyini oluşturan bölüm 1779 yılında Çapanoğlu Mustafa Bey’in yaptırdığı kısımdır. Buna kuzeyden eklenmiş olan Dışarı Cami denilen mekân ise bugünkü giriş revakı üzerindeki kitabeden öğrenildiğine göre, Mustafa Bey’in kardeşi Süleyman Bey tarafından h.1208 (1793–1794) yılında yaptırılmıştır. Caminin iki vakfiyesi olup, bunlardan h.1195 (1780) tarihli vakfiye Mustafa Bey tarafından, h.1208 (1793) tarihli vakfiye de Süleyman Bey tarafından düzenlenmiştir. Süleyman Bey’in oğlu Abdülfettah Bey ‘in de h.1212 (1798) tarihli vakfiyesi bulunmaktadır.

 

Kesme taştan yapılmış olan caminin güney bölümü dikdörtgen planlıdır. İbadet mekânı iki kalın paye ve üç duvar üzerine dayanan 15.15 m. çapında bir kubbe ile örtülmüştür. Kubbeye geçiş tromplarla sağlanmıştır. İbadet mekânının kuzeyinde enlemesine dikdörtgen planlı bir bölüm daha bulunmaktadır. İki kemerle üç bölüme ayrılan bu mekânın üstü mahfil olarak hazırlanmıştır. Bu bölümün üzeri iki yanda birer küçük kubbe, ortada da ayna tonoz ile örtülmüştür. İlk yapımında caminin son cemaat yeri olarak düşünülen bu mekâna diğer bölüm eklenince fonksiyonu tamamen değişmiştir. Bu yeni bölümün üzeri de aynı örtü sistemi ile örtülmüştür.

 

Caminin kare planlı ibadet mekânı tromplu merkezi bir kubbe ile örtülmüştür. Bu bölüm iki yan kenarda altlı üstlü üçer, mihrabın iki yanında da birer pencere ile aydınlatılmıştır. Caminin tüm bölümleri ve kubbe kasnağı da dâhil olmak üzere 54 pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap dışarıya çıkıntı yapacak biçimdedir. Kirli beyaz, yeşil ve bej renkli mermerden işlenmiş olan mihrap, iki yanda çifte sütunlarla sınırlandırılmıştır. Bunun yanındaki minber de renkli mermerlerden dekoratif biçimde yapılmıştır.

 

Caminin bezemesi barok üslupta olup, bu tür bezemenin Anadolu’daki en erken örneklerinden birisidir. Giriş kapısının çevresinde renkli mermerlere işlenmiş akantus yaprakları, istiridye nişleri, “C” ve “S” kıvrımlı kabartmalar bulunmaktadır. Ayrıca iç mekân natürmort ağırlıklı ve peyzaj görünümlü kalem işleri ile bezenmiştir. İbadet mekânının ilk sıra pencerelerinin üzerine lacivert zemin üzerine beyaz renkte girift bir nesih yazı ile Fetih suresi yazılmıştır. Bu yazı frizi üç duvar boyunca da bir şerit halinde uzanmaktadır.

 

Caminin minaresi kare kaide üzerinde, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir. Ancak iki bölümün birbirine eklenmesinden ötürü de minare batı cephesinin ortasında kalmıştır.

 

Caminin doğu cephesinde kare planlı, üzeri kubbeli kesme taştan Çapanoğulları ailesinin türbesi bulunmaktadır. Bu türbeye caminin içerisinden girilmektedir. Caminin şadırvanı avlu içerisinde olup, eski şadırvanın parçalarının kullanılması ile yeniden yapılmıştır.

 

 

 

CEVHERİ (Cevahir) ALİ EFENDİ CAMİSİ (Merkez)

 

Yozgat il merkezi, Aşağı Çatak Mahallesi’nde, Eski Yozgat-Sungurlu yolu üzerinde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Çapanoğulları zamanında Cevahir (Cevheri) Ali Efendi tarafından h.1202 (1788) yılında yaptırılmıştır.

 

Hakku Acun’a göre Kitabesi:

 

Ali Efendi, Hacı Ahmet Ağa ile edip himmet

Yapup bu camii ecr-i cezili ettiler ihlrâz

 

Bi Hakkı hamsi mektuba o iki zat-ı vâlânın

Du âlemde medetkârı ola ol fert-i Rabbani

 

İşitti rüştiyâ (?) ve beyan-ı tarihini söyler

Mutaf-ı pâkiyân-ı kudsidir bu camii mümtaz

 

Ketebehu Abdülkadir Eş Şükri Sene 1202 (1788).

 

Cami sarı kesme taştan bir avlu içerisinde bulunmaktadır. Bu avlunun doğu batı yönlerinde yuvarlak kemerli birer kapısı vardır. Bunlardan doğu kapısından avluya altı basamakla inilmektedir.

 

Cami kareye yakın dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür. Caminin önünde iki büyük ahşap direğin desteklediği üç bölümlü bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Bunun üzerine mahfil kısmı yerleştirilmiş ve mahfilin ortası güneye doğru çıkıntı yapmıştır. Mihrap yarım yuvarlak bir niş şeklindedir. Minber son derece sade olup, minber üzerinde volütler “S” şeklindedir. Caminin iç bezemesi konusunda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bunun da nedeni geç dönemde cami içerisinin sıvanmasıdır.

 

Caminin kuzeydoğusuna yapışık kare kaide üzerine oturtulmuş çokgen gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır. Minareye son cemaat yerindeki kapıdan çıkılmaktadır. Bu minarenin güneyinde küçük bir hazire bulunmaktadır. Buradaki revaklı bir bölüm içerisindeki lahit camiyi yaptıran Ali Efendi’ye aittir. Söylentiye göre lahit dolusu kıymetli eşyalar bulmuş ve bunların parası ile de hem bu camiyi hem de Kayyumzâde Camisi’ni yaptırmıştır.

 

 

BAŞÇAVUŞOĞLU CAMİİ(Merkez)

 

Yozgat il merkezinde İstanbulluoğlu Mahallesi’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Çapanoğlu Süleyman Bey’in başçavuşu Halil Ağa tarafından h.1215 (1800–1801) yılında yaptırılmıştır.

 

Hakkı Acun’a göre Kitabesi:

 

Min hasenât-ı ibn Başçavuş Halil Agay-ı sahib-ı-hayr

Bu ziba cami vel müştebalar bünyan oldu

 

Hulusundan senin Tevfik-i Rabbâni olup yâver

Nice nakdin hele masruf-i haykât-ı hisan oldu

 

Mübeşşir bir Melek rüştü gelip itmamına tarih

Dedi Makbul-ı dergâh-ı uluvu müstean oldu Abdülkadir Sene 1215 (1800–1801).

 

Cami kesme taştan kareye yakın dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülüdür. Caminin ön kısmına sonraki dönemlerde camekânlı bir son cemaat yeri yapılmıştır. Ağaç direklerle dışarıya açılan son cemaat yerinin üzeri de mahfilin uzantısı ile düz bir tavan şeklindedir. Bu bölümden ibadet mekânına yuvarlak kemerli bir kapı ile girilmektedir.

 

Mihrap yarım yuvarlak niş şeklinde olup, alçıdan yapılmış volütlerle, “S” ve “C” kıvrımları ile bezenmiştir. Minber geometrik motiflidir.

 

İbadet mekânında yoğun biçimde ahşap ve kalem işleri ile bezelidir. Tavan tümüyle barok motiflerle bezelidir. Tavanın ortasındaki daireye ajur tekniği ile bir merkezden “S” kıvrımlarının oluşturduğu şeritler çıkmaktadır. Ayrıca ibadet mekânının duvarları, pencere üzerleri kalem işleri ile bezelidir. Burada da baklava dilimleri, küçük çiçek motifleri “S” şeklinde kıvrımlar görülmektedir.

 

Caminin son cemaat yerinin içerisinden çıkılan minaresi yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir.

 

 

KAYYUMZADE (Demirci Ali Efendi) CAMİSİ (Merkez)

 

Yozgat il merkezi Köseoğlu Mahallesi’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Kayyumzade (Cevheri) Ali Efendi tarafından h.1219 (1804) tarihinde yaptırılmıştır.

 

Hakkı Acun’a göre Kitabesi:

 

Yaptı lillah mahallinde o sahib-i irfan

Yani hemmam-ı Ali zâd-ı şerif-i Zişân

 

Böyle bir cami ve illâ ki kabul eyleye Hak

Çıktı bir beyt ile tarih olup istihzam

 

Barek Allah hele bu ma’bed-i zeynepde bina

İde makbul anı sa’d ile Cenab-ı Mennan

Sene 1219 (1804).

 

Kesme taştan dikdörtgen planlı olan caminin üzeri kırma bir çatı ile örtülüdür. Avlu içerisindeki camiye birkaç basamakla çıkılmaktadır. Caminin ön kısmına beş direkli bir son cemaat yeri sonraki dönemlerde eklenmiştir. Son cemaat yerinden kırmızı ve beyaz mermerli, yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmektedir. İbadet mekânı batı ve doğu duvarlarında üçer, kuzey ve güney duvarlarında da ikişer dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır. Bu pencerelerin üzerinde de alçı vitraylı, yuvarlak kemerli pencereler bulunmaktadır.

 

Mihrap istiridye kabuğu şeklinde sonuçlanan yuvarlak bir niş şeklindedir. Minberinin ise herhangi bir özelliği yoktur. Cami içerisinde barok üslupta kalem işleri görülmektedir.

 

Caminin kuzeydoğu köşesine kesme taş kaideli, çokgen gövdeli, tek şerefeli bir minare eklenmiştir.

 

 

OSMAN PAŞA KÖYÜ CAMİSİ (Merkez)

 

Yozgat Merkez ilçesine bağlı Osman Paşa Köyü’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Hacı Mehmet Barcuk tarafından h.715 (1315–1316 yılında yaptırılmıştır. Bir diğer kitabeden öğrenildiğine göre, h.993 (1585) tarihinde Sultan III. Murat zamanında Seyyid Ahmet İbn Dusta’nın oğlu Sultan Emirci tarafından onarılmıştır. Cami 1910 yılında yalnızca duvarları korunarak yenilenmiştir. Bu arada da batı duvarına bir de türbe eklenmiştir.

 

Hakkı Acun’a göre yapım kitabesi:

 

Emere bi-imâreti hâzihi-i-mescidi’l-mubareki’l-Abdül fakürü’l

Muhtâç ilâ rahmeti Rabbihi’l Latif Hacı Mehmed Barçuk

Evâhir-i Ramazani’l mübarek sene hamse aşere seb’a mie 715 amele Hüseyin

 

Onarım Kitabesi:

 

Ve amere hâzihi’z-zaviyeti’l-mübareke Seyyid Ahmed Bin Dusta lâse ve tiz’in ve tiz’a-mie 993

Ve evlâdı kutbi’l-ârifin sultan Emircinevver-Allahu

Merkadehû fi eyyâm-i Sultan Murad Han min şuhur-i şehiri’l muazzam

Ramazani’l mübâreketi’l-mükerrem selâse ve tiz’in ve tez’sa-mie 993.

 

Cami sarı kesme taştan dikdörtgen planlıdır. Cami biri kubbeli, diğeri kırma çatılı birbirine bitişik iki bölümden meydana gelmiştir. Bunlardan kırma çatılı bölüm son onarım sırasında buraya eklenmiştir. İbadet mekânında mihrap tarafında iki, doğu duvarında da üç tane olmak üzere beş pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap sade bir niş şeklinde olup, minberi yeni eklenmiştir.

 

Caminin yanındaki minaresi kesme taş kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir. Minarenin yanındaki kapıdan da küçük türbeye geçilmektedir.

 

 

KIZILTEPE KÖYÜ CAMİSİ (Merkez)

 

Yozgat’a 15 km. uzaklıktaki Kızıltepe Köyü’nde bulunan bu cami kitabesinden öğrenildiğine göre, Halil Ağa’nın karısı Ayşe Hanım tarafından h.1232 (1816–1817) tarihinde yaptırılmıştır.

 

Hakkı Acun’a göre kitabesi:

 

Sahübül-hâyrat ve’l-hasenât

El Hac Halil Ağa’nın

Zevcesi Ayşe Hatun

Taleben li-merzât-i’llâhi ve il-resulihi

Bu camii şerifi binâ ve ihyâ etmiştir

Nef’-i ibâda sevab kendüyedir

Sâhibü’l-hayrat olanların

Nâm-i Şânı dünyada zindedir. Sene 1232.

 

Cami moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmış, üzeri kırma bir çatı ile örtülmüştür. Önündeki son cemaat yeri değiştirilerek cami içerisine katılmıştır. İbadet mekânının üzeri ahşap bir tavanla örtülü olup, mihrap yanında birer, doğu yönünde iki pencere ile aydınlatılmıştır.

 

Mihrap basit yuvarlak bir niş şeklinde olup, minber herhangi bir özellik taşımamaktadır. Cami içerisinde de bezeme elemanına rastlanmamıştır.

 

 

DİVANLI KÖYÜ CAMİSİ (Merkez)

 

Yozgat Divanlı Köyü’nde, Yozgat Çamlığı’nın yakınında bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Sultan IV. Mehmet’in Silahtarı ve Kaptan-ı Derya’sı Bozoklu Mustafa Paşa tarafından h.1089 (1678–1679) yaptırılmıştır.

 

Hakkı Acundan öğrenildiğine göre kitabesi:

 

Bi-hamdi lillahi’l-Kerimi-zûl-Celâl: Tevfik itse bir kuluna hüsn-i hâl

Rızası a’mâline sâlik ider: Muhtar ider şöyle hayra bezl-i mal.

Hak teâlâ a’dâsın mankûs ide: Gazi Sultan Muhammedin Küll-i hâl

Silahdarlığı ile Handân iken: Mustafa Paşa Kapudân-ı zü’l-âl.

Câm-i şerifi tecdiden bina: Eyledi ol sahib-i hayrû’n-nevâl.

Devr ide devvâr-ı çerh-i tarihi “tıfğğ” oldı nazırîn etsin hayal.1089 (1678–1679).

 

Cami moloz taştan kare planlı olup, üzeri ahşap çatı ile örtülüdür. Yapının ön kısmında altı ağaç direğin taşıdığı sundurma şeklinde bir son cemaat yeri vardır. Bu bölüm camiye sonradan eklenmiştir. İbadet mekânı iki sıra halinde ağaç direklerle üç sahna bölünmüştür. İbadet mekânı duvarlardaki ikişer dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap yarım yuvarlak niş şeklindedir. Ahşap minber geometrik desenlerle süslü olmasına rağmen üzeri boya ile kapatılmıştır. Bunun dışında bezeme olarak ibadet mekânının üzerini örten tavanda kalem işleri ile yapılmış kıvrık dallar ve yapraklar görülmektedir.

 

Caminin kuzeybatı köşesindeki minare kitabesine göre 1326 yılında yapılmış, kare kaideli, çokgen gövdeli ve tek şerefelidir.

 

 

TÜRKMENSARILAR KÖYÜ ÇAPANOĞLU CAMİSİ(Merkez)

 

Yozgat ili merkez ilçesine bağlı, Yozgat’a 30 km. uzaklıkta Türkmensarılar Köyü’nde bulunan bu cami kitabesinden öğrenildiğine göre h. 1200 (1786) yılında Çapanoğlu Süleyman Bey tarafından yaptırılmıştır.

 

Cami kesme taş ve moloz taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma bir çatı ile örtülüdür. İbadet mekânı içerisinde iki ahşap direk tavanı desteklemektedir. Önündeki son cemaat yerine dört basamakla çıkılmaktadır. Burası camiye sonradan eklenmiştir. İbadet mekânı her duvarda ikişer dikdörtgen söveli pencere ile aydınlatılmıştır. Oldukça basit bir yapısı olan bu cami içerisinde üzerinde durulacak bezeme bulunmamaktadır. Mihrap yuvarlak bir niş şeklinde oldukça basit olup, minberin de herhangi bir özelliği bulunmamaktadır.

 

Son cemaat yerinin duvarına bitişik olan minaresi, taş kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir.

 

 

ABDULLAH AĞA CAMİSİ Merkez)

 

Yozgat ili, Yozgat-Ankara karayolunda, Köseyusuflu Köyü’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine

göre Abdullah Ağa tarafından h.1210 (1796) yılında yaptırılmıştır.

 

Hakkı Acun’a göre kitabesi:

 

Bir ibadethane bünyad etti Abdullah Ağa

Ba’is-i mafur olan budilerim ruz-u kaze

 

Talib-i merzad hakka vuslat için ol kerim

Yapdı cay-ı nazenine böyle Ali bina

 

Teberrük cami-i şerife geldi bir ha’if didi

Tarihi yek cami’ül-hayr ey mucibusselâ sene 1210 (1796).

 

Cami geniş bir avlu içerisinde olup, çevresinde bulunan medrese hücreleri ile kütüphanesinden günümüze bir iz gelememiştir. Cami moloz ve kesme taştan kare planlı olup, üzeri kırma çatı ile örtülmüştür. Ön kısmına üç bölümlü bir son cemaat yeri eklenmiştir. Yuvarlak kemerli bir kapıdan içerisine girilen cami duvarlarındaki ikişer pencere ile aydınlatılmıştır.

 

Mihrap yarım yuvarlak şekilde olup, istiridye kabuğu olarak sonuçlanmaktadır. Minber oldukça basit ve özelliğinden uzaktır. Cami içerisinde bezeme elemanına rastlanmamaktadır. Yalnızca tavana çıtalarla geometrik ve yıldız motifleri yerleştirilmiştir.

 

Caminin yanında kare kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefeli minaresi bulunmaktadır.

 

 

 

ALİ ŞİR (Zaviyesi) CAMİSİ(Akdağmadeni)

 

Yozgat ili Akdağmadeni ilçesi Muşalikalesi Köyü’nde bulunan bu zaviyenin Ali Şir tarafından yaptırıldığı kaynaklardan öğrenilmektedir. Zaviyenin yapım tarihini belirten bir kitabesi günümüze gelememiştir. Ancak Ali Şir’in XIII. yüzyılın ikinci yarısı ile XIV. yüzyılın başlarında yaşadığı dikkate alınacak olursa zaviyenin yapım tarihi de ortaya çıkmaktadır.

 

Zaviye moloz taştan dikdörtgen planlı ve kırma çatılı olarak yapılmıştır. Değişik zamanlarda yapılan onarımlarla özelliğinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır. Daha sonra camiye dönüştürülen zaviyenin önüne bir son cemaat yeri eklenmiş ve bunu belirten h.1192 (1778) tarihli bir kitabe de buraya yerleştirilmiştir.

 

Zaviyenin ibadet mekânı olarak kullanılan bölümü dikdörtgen planlı olup, üzeri düz bir tavanla örtülmüştür.

İçerisinde herhangi bir bezeme unsuru ile karşılaşılmamıştır. Yarım yuvarlak bir niş şeklindeki mihrabının yanına yeni bir minber yapılmıştır. Bu arada kuzeybatı köşesine de tek şerefeli bir minare eklenmiştir.

 

 

 

Kümbetli Cami (Çayıralan)

 

Yozgat ili Çayıralan ilçe merkezinde bulunan bu caminin yanında Çerkes Bey Türbesi olmasından ötürü Kümbetli Cami ismi ile tanınmıştır. Caminin kitabesi günümüze gelememiştir. Yalnızca son cemaat yerinde yeni harflerle yazılmış bir yazıda h.1152 (1739–1740) yılında onarıldığı yazılıdır. Bunun yanındaki Osmanlıca bir kitabede ise sadece h.981 (1573–1574) tarihi yazılıdır. Bunlara dayanılarak caminin h.981 (1573–1574) yılında yapıldığı ve sonraki tarihte de onarıldığı sanılmaktadır.

 

Cami kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı olup, ibadet mekânı beşer ağaç direkle üç sahna bölünmüştür. Ancak bu sahınlar birbirine eş ölçüde değildir. İbadet mekânı duvarlardaki ikişer dikdörtgen pencere ile aydınlatılmıştır. Mihrap yarım silindir şeklinde olup, özellik taşımamaktadır. Minberi yeni yapılmıştır. Cami içerisinde kirişlerdeki kıvrık dallı çiçek motifleri dışında başka bir bezeme bulunmamaktadır.

 

Caminin taş kaideli, yuvarlak gövdeli, tek şerefeli, ince uzun minaresi geç devirlerde yapılmıştır. Ayrıca son cemaat yeri de sonraki yıllarda yapıya eklenmiştir.

 

 

ÇOKRADAN KÖYÜ CAMİSİ (Çayıralan)

 

Yozgat ili Çayıralan ilçesine 7 km. uzaklıktaki Çokradan Köyü’nde bulunan bu caminin kitabesi günümüze gelememiştir. Yalnızca minarenin bulunduğu yer ile çatı saçağı altında h.1232 (1816–1817) tarihi yazılıdır. Bunun dışında banisi ile ilgili de bir bilgi bulunmamaktadır.

 

Cami moloz taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma bir çatı ile örtülmüştür. İbadet mekânı ahşap bir tavanla örtülüdür. Mihrap yarım yuvarlak niş şeklindedir. Yakın tarihlerde yapılan ahşap minberinin bir özelliği bulunmamaktadır. Cami içerisinde tüm duvarları çevreleyen kartuşlar yerleştirilmiş, ancak bunların içerisine bezeme yapılmamıştır. Bazılarının içerisinde “S” ve “C” kıvrımlı bezemeler görülmektedir.

 

Caminin kuzeydoğu köşesindeki minaresi XX. yüzyılın sonlarında yapılmış, taş kaideli yuvarlak gövdeli olup, yüksekliği ile cami arasında bir uyumsuzluk görülmektedir.

 

 

SALİH PAŞA CAMİSİ (Sorgun)

 

Yozgat ili Sorgun ilçesi’nde, Sorgun Çayı kenarında bulunan bu cami, kitabesinden ve Ebcet hesabından öğrenildiğine göre h.1228 (1813) yılında Salih Paşa tarafından yaptırılmıştır. Cami 1955 yılında batı duvarı dışında orijinal biçimine uygun olarak tamamen yenilenmiştir.

 

Hakkı Acun’a göre kitabesi:

 

Hz. Desturu Mualla şin ve Salih nam

Ehl-i hüner zati mehasini pirâ

 

Daima celp-i dua gastı şehi devrane

Sayesinde olup asude güruhu fukara

 

Geldi itmamına bu mabed-i pakn rüşti

İki mısraın bu beytin ola tarih-i resa

 

Yüminle eyleye makbul Cenab-ı Allah

Köhnede yapdı bu nev camii Salih Paşa.

Cami ilk yapımında kesme taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma çatı ile örtülmüştür. Önündeki son cemaat yerinden içerisine girilen ibadet mekânın üzeri ahşap tavanla örtülmüştür. Üç sahınlı olan bu mekân toplam on dikdörtgen söveli pencere ile aydınlatılmıştır. Bunların üzerinde de on tane dikdörtgen söveli ikinci sıra pencere bulunmaktadır.

 

Cami son onarım sırasında yenilendiğinden, mihrap ve minberi ile birlikte içerisinde dikkati çeken herhangi bir bezeme bulunmamaktadır.

 

Caminin yanında orijinal kesme taştan dikdörtgen kaide üzerindeki yuvarlak gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır. Pabuç kısmından sonra minare çatı içerisinden yükselmektedir.

 

Bugünkü cami kesme taştan kare planlı, kubbeli ve iki minareli olarak yapılmıştır.Kare planlı olan caminin duvarları altlı üstlü pencerelerle aydınlatılmıştır. Merkezi kubbe büyük yuvarlak kemerler üzerine pandantiflerin yardımı ile betonarme olarak oturtulmuştur. Mimari yönden de herhangi bir özellik taşımamaktadır.

 

 

ÇAPANOĞLU CAMİSİ (Yerköy)

 

Yozgat ili Yerköy İlçesi, Ankara-Yozgat yolu üzerindeki Saray Köyü’nde bulunan bu caminin kitabesi bulunmamaktadır. Yapımı ile ilgili bilgi mihrabın iki yanındaki şamdanlar üzerindeki kitabeden öğrenilmektedir. Buna göre cami Kapucubaşı Çapanoğlu Ahmet Paşa tarafından h.1163 (1749) yılında yaptırılmıştır.

 

Caminin köşe duvarları ile pencere kenarları kesme taştan, diğer duvarlar da moloz taştan örülmüştür. Cami son cemaat yeri ile birlikte dikdörtgen plan şeklinde olup, ibadet mekânında tavanı destekleyen iki ahşap sütun bulunmaktadır. Üzeri kırma çatı ile örtülmüştür. Ön kısımdaki son cemaat yeri daha geç dönemde yapılmıştır. İbadet mekânına yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmekte olup, bunun iki yanındaki pencereler kapı şeklinde genişletilmiştir.

 

Mihrap mukarnaslı ve beş köşelidir. Bu köşelerin her biri üzerine zincirlere asılı kandil motifleri yerleştirilmiştir. Ayrıca mihrabın bütünü dikdörtgen bir çerçeve içerisine alınmıştır. Mihrap üzerindeki taç kısmı kıvrık dal ve çiçek motifleri ile bezelidir.

Cami içerisinde ahşap ve kalem işi bezemeler bulunmaktadır. Buradaki ahşap süslemelerde “S” kıvrımları ve ibadet mekânının duvarlarında da karşılıklı çiçek motifli panolara yer verilmiştir.

 

Caminin son cemaat yerinin sağında bulunan minare, eski minare kaidesi üzerine 1957 yılında yuvarlak gövdeli ve tek şerefeli olarak yapılmıştır.

 

 

 

 

 

 

 

[Φ _asi_]

NAKİPZADE (Hoşyar Kadın) CAMİİ

 

 

Camii, Köseoğlu Mahallesindedir. Yapı harime giriş kapısı üzerindeki kitabesine göre tarihlendirilir.

 

Camiinin harime giriş kapısı üzerindeki medrese kitabesi göre camii, H.1260 / M.1844 tarihinde II.Mahmut’ un ikinci kadını olan Hoşyar Kadın tarfından medrese ile birlikte yaptıreılmıştır. Kitabede Beyhan Sultan’ ın manevi kızı, Mihrimah Sultan’ ın kızı gibi görülen Hoşyar kadın, aslında Beyhan Sultan’ ın manevi annesi, Mihrimah Sultan’ ın öz annesidir. Her iki kızının da kendinden önce öldüğü kitabede belirtilerek onların adına bu eseri yaptırdığı yazılırdır. Ayrıca, kitabe ustası Ziya isimli biridir.

 

 

Kitabeden başka caminin iki tanede vakfiyesi vardır. Vakfiyelerden ilki H.Zi’l –Hicce 1268 / M. 21 Eylül 1852 ‘ den önce tarihlidir. Bu vakfiyede banisi camiye 12.000 guruş para vakfında bulunarak, bu para ile camiinin bakım ve tamiri ile diğer masraflarının yapılmasını ister. İkinci vakıf ise, H.26 Cemazziye’l – Evvel 1332 / M. 22 Nisan 1914 tarihlidir. Bu vakfiy, Yozgat Tekke Mahallesi’ n de oturan Sivas Ziraat Müfettişi Ayintabi – zade Mustafa Mahzar Bey b. Hacı Ömer Lütfi Bey tarafından bir takım gayr-i menkul gelirlerinden vakfedilen yıllık 500 guruş gelirdir. Vakfın şartlarına göre gelirin her yıl 200 guruşu camiinin tamir ve bakımına, 30 guruşu ise su yollarının tamirine harcanacaktı.

 

Harim boyuna dikdörtgen planlı düz tavanlıdır. Güneyde eksende beşgen gövdeli bir mihrap, yanında (batıda) korkulukları kafes oyma tekniği ile yapılmış orijinal ahşap minber yer alır. Mihrap renkli mermerlerden yapılmıştır. Doğu duvarda güneydeki pencerelerden ikisinin arasında, pencere içinden geçilerek çıkılan balkonumsu bir vaiz kürsüsü vardır. Vaiz köşkünün önü ahşap parmaklıkla, yanları taş silmelerle süslenmiş yuvarlak kemerlidir. Harimin kuzeyinde önü balkon gibi güneye doğru çıkıntı yapan bir mahfil bulunur. Mahfile son cemaat yerinin kuzeydoğusundaki son cemaat yan duvarı içindeki merdivenlerle çıkılır. Harimi doğu ve batı duvarda üçer, güney ve kuzey duvarda ikişer alt pencere ile onların üzerindeki üst pencereler aydınlatır. Alt pencereler içten ve dıştan renk almaşığı ile yapılmış silmelerle vurgulanmıştır. Alt ve üst pencere arasında kademeli iki kaval silme tüm yapıyı çepeçevre dolaşır. Bu silmenin bir benzeri de çatı saçağında görülür. Harimin kuzeyinde yanları harimin uzantısı duvarla, önü camekanla kapalı, dört sütun üzerine oturan üç yuvarlak kemerle dışarı açılan çift katlı bir son cemaat yeri avrdır. Harim ile son cemaat yerini mihrap eksenindeki bir kapı halka biçimli kaval silmeli şerefeli bir minare bulunur. Minareye güneybatı köşedeki kapıdan çıkılır. Harim içinde süsleme olarak minberin kafes oyma tekniği ile yapılmış korkulukları, vaiz kürsüsü köşkü ve yanındaki selvi motifli bezemeler ile kesme taştan yapılan binanın duvarlarındaki silmeleri dikkate çeker.

 

 

ALACALIOĞLU CAMİİ

 

Cami aşağıçatak mahallesi Musa Ağa sokak ile Alacalıoğlu camiinin kesiştiği köşede yer alır.Camiin kitabesi yoktur. Cami ve Medreseden oluşan bir külliye iken medresesi bugün yok olmuştur. Cami harim boyuna dikdörtgen planlı düz tavanlıdır. Güneyde yarım silindirik bir mihrap, batıda(yanında)ahşap sade bir minber bulunur. Harimin doğusunda orijinal korkulukları kafes oyma tekniğiyle yapılmış bir vaiz kürsüsü yer alır. Harimin kuzeyinde önü balkon gibi kuzeye doğru çıkıntı yapan kuzeye doğru çıkıntı yapan bir mahfil bulunur. Mahfilin altı altı ikiye bölünmüş ön ve yanları parmaklıkla çevrilmiştir.Harim ile son cemaat yerinin birleştiği köşede kare kaideli yuvarlak gövdeli bir minaresi bulunur. Yapı dışarıdan dikdörtgen planlı, üzeri kırma çatıyla örtülü bir görünüşe sahiptir.

 

 

ŞEYH HACI AHMET EFENDİ CAMİİ

 

Camii, Taşköprü Mahallesi, Şeyhzade ( hastane) Caddesi üzerindedir. Camii caddeye bakan iki pencere üzerindeki kitabelerine göre tarihlendirilir.

 

Kitabelerine göre, camii ve çeşme, H.1275 / m.1858 – 1859 tarihinde Şeyh Hacı Ahmet Efendi tarafından yaptırılmış, kitabesi Terki mahlasıyla Hacı Ahmet Efendi tarafından yazılmıştır.

 

Harim boyuna dikdörtgen planlı düz tavanlıdır. Güneyde eksende yarım silindirik gövdeli mihraplı, yanında (batıda) korkulukları kafes oyma tekniği ile yeni yapılmış ahşap minber yer alır. Minber, mihrap ve yanındaki ahşap süslemeler camiinin 1990 lardaki tamiratı sırasında yapılmıştır.

 

Harimin kuzeyinde önü balkon gibi kuzeye doğru çıkıntı yapan bir mahfil bulunur. Mahfile son cemaat yerinin kuzeybatısında, girişin yanındaki merdivenle çıkılır. Mahfilin altı ikiye bölünmüş, kuzeydoğu kısmı bir oda haline getirilmiş, batısında ise dört tane halvet hücresi yapılmıştır. Halvet hücrelerinin önünde, mahfili taşıyan ahşap direklerle hücreler arasında bir boşluk oluşmuştur. Mahfilin kuzey duvarında da altı tane halvet hücresi yer alır. Bu haliyle cami, tekke + cami görünümündedir. Camiye bağlı tekke, bu günkü caminin batısında ona 5 – 10 metre uzaklıktadır.

 

Harimi doğu duvarda üç, batı ve güney duvarda ikişer alt pencere aydınlatır. Harimin doğu ve batı olmak üzere iki kapısı vardır. Doğudaki kapıdan türbe önündeki boşluğa, kuzeybatıdaki yuvarlak kemerli kapıdan da harime girilir. Kot farkından dolayı bu giriş önünde yüksek merdivenler yer alır. Harimin kuzeybatı köşesinde kare kaideli, çokgen gövdeli bir minare bulunur. Minareye mahfilin kuzeybatı köşesindeki kapıdan çıkılır. Minare 1957 de yapılmıştır. Caminin güneybatı dış köşesine tek cepheli bir çeşme ilave edilmiştir.

 

Harimin içinde süsleme olarak kasetleme tekniğiyle yapılmış tavanı ve üst kafesleri ile mihrap alınlığında ahşap üzerine; saray hattatlarından Abdülkadir el – Şükri’nin yazdığı “İhlas Suresi” ve pencereler üzerindeki boşlukta iki sıra şerit halinde devam eden “ Esmaül Hüsna” ve “Fetih Sureleri” dikkat çeker. Ayrıca harimden doğuya açılan kapı ile pencere arasında; 1313 / M. 1897 – 1898 tarihinde

yazılmış, Şeyh Hacı Ahmet Efendi’ yi remzeden simetrik çifte “Vav” içinde; “Ya Veliyallah, Ya Hazreti Şeyh Hacı Ahmed Veli” yazılmıştır.

 

Caminin banisi kendisi için sağlığında binanın kuzeydoğusunda, 3 m. Kadar bir boşluktan sonra birkaç basamaklı merdivenle çıkılan girişi olan bir türbe inşa ettirmiştir. Türbe, kare planlı üzeri kubbeyle örtülüdür. Kubbenin düz köşeler üzerine oturması ve geçiş elemanlarının olmaması nedeniyle ahşap olmaması nedeniyle ahşaptan yapılmış olabileceği tahmin edilmektdir. Türbe içinde Şeyh Hacı Ahmet Efendi, iki oğlu ve torunu gömülmüştür. İç mekanı batı ve güneyde iki, doğuda bir pencere aydınlatır. Pencerelerden doğudaki daha küçüktür. Türbe ile cami arasında kalan boşluk caminin güney duvarına kadar uzatılarak cemekanla kapatılıp mekan genişletilmiştir. Sarı kesme taştan yapılan türbeye kuzeybatıdaki yuvarlak kemerli kapıdan girilir. Camiye bakan yüzü son tamiratta koyu mavi düz fayans çinilerle kaplanmıştır.

 

 

TEKKE (Araplık = Arap Dede) CAMİİ

 

Camii, Tekke Mahallesi, Çamlık Caddesi ile Seyfi Ağa Caddesinin kesiştiği köşede yer alır.

 

Camiinin kitabesi yoktur. Fakat son cemaat yerinin iki pencere arasında “Maşallah sene H.1327” yazılıdır ki bu tarih (M. 1899 – 1900) muhtemelen camiinin tamir tarihidir. Çünkü camiinin H. 1 Zi’l – Hicce 1257 / M. 14 Ocak 1842 tarihli bir vakfiyesi vardır. Vakfiyeden banisi Çubukzade Halil Ağa b. Hüseyin b. Mehmet olduğunu da öğreniyoruz. Vakfiyede yıllık ihtiyacı olanlara, % 15 guruş, geri kalan camii görevlilerine verilmek üzere 2. 000 guruş vakfedilmişti.

 

Camiinin etrafını (kuzey hariç) çeviren hazire de tespit edilen en eski tarihli iki mezar taşı vardır. Bunlardan “H.1262 tarihli İsmail Ağa’ nın eşine” ve diğeri ise “H.174 tarihli Abdullah Efendi’ nin eşine” ait olanıdır. Bu iki mezar taşı da bize camiinin vakfiye tarihinden önce yapıldığının en güzel örnekleridir.

 

Harim kareye yakın dikdörtgen planlı düz tavanlıdır. Güneyde eksende yarım silindirik gövdeli bir mihrap, yanında (batıda) yapılmış ahşap minber yer alır. Harimin kuzeyinde önü balkon gibi kuzeye doğru çıkıntı yapan bir mahfil bulunur. Mahfile son cemaat yerinin kuzeydoğusunda, girişin yanındaki oda içerisinde bulunan merdivenle çıkılır. Batıdaki minber çok sade ve ahşaptan yapılmıştır. Doğudaki vaiz kürsüsü ise ince ahşap sütunlar üzerine oturan sade bir kuruluştur. Harimi doğu duvarda ve batı duvarda birer, güney ve kuzey duvarda ikişer alt pencere aydınlatır. Ayrıca yalnız güney cephede alt pencerelerin üzerinde küçük birer üst pencere daha vardır. Yapının iç ve dışında süsleme yoktur. Harime güney – kuzey eksenindeki yanları profili yuvarlak kemerli bir kapı ile girilir. Harimin kuzeybatı köşesinde kare kaideli, yuvarlak gövdeli bir minare bulunur. Minareye son cemaat yerinin kuzeybatı köşesindeki kapıdan çıkılır.

 

Camiinin çift katlı, yanları harimin uzantısı duvarla, alt önü camekanla kapalı çok

küçük bir son cemaat yeri vardır. Son cemaat yeri sonradan ince bir duvarla ikiye ayrılarak doğu tarafı bir oda haline getirilmiştir. Yapı meyilli bir arazi üzerine kurulduğu için son cemaat yeri zeminden yüksekte kalmıştır. Buraya iki taraflı 5 – 10 basamaklı merdivenlerle çıkılır. Son cemaat yerinin önünde ve doğusunda küçük bir haziresi vardır.

 

Camiinin etrafı bir duvarla çevrilmiştir. Camii kırma çatılı üzeri oluklu kiremit örtülü geniş saçaklıdır. Yapı sıvalı olduğu için malzemesi hakkında bir bilgiye sahip olamıyoruz. Ama minaresi sarı kesme taştan yapılmıştır.