Ani kazısı buluntuları

[Φ _asi_]

ANİ KAZISI BULUNTULARI

 

 

Ani’de 1989-2005 yılları arasında yapılan kazılarda çok sayıda farklı tür, tip ve teknikte seramik ele geçirilmiştir [1]. Bunlar sırsız ve sırlı seramik olarak iki ana grup oluşturmaktadır. Sırsız seramik buluntular kendi içinde yalın-basit, mutfak kapları ve kırmızı astarlı seramik olarak üç tür içinde ele alınabilir.

 

1. Sırsız Seramik

 

1.1. Yalın-Basit Seramik

 

Hamur: Yalın-basit seramik türünde açık kahverengi veya kırmızı renkli hamur, çoğunlukla ince kumlu ve mineral katkılıdır. Örneklerde seyrek küçük-orta boy taşçık, ender olarak da seyrek kireç katkı görülür. Yalın-basit seramik türü içinde ayrı bir tip oluşturan kürevî-konik gövdeli sıvı kaplarının, farklı hamur özelikleri vardır. Bu kapların gri renkli hamurları ince kumlu, seyrek organik veya kireç katkılıdır.

 

Yapım Tekniği: Kapların tamamı çarkta biçimlendirilmiştir. Yüksek ısıda, sert pişirilmiş ve tam okside olan kaplarda, hamur ile kabın dış rengi aynıdır. Kapların iç ve dış yüzeyleri genellikle yalın olmakla birlikte, çömlek gibi bazı büyük formların dış yüzeylerinde ıslak sıvazlama izleri görülür. Az sayıda örnekte kulp ve ağız kenarı gibi bölümlere kırmızı astar uygulanmıştır. Yalın-basit seramik tipi türü içinde ayrı bir tip oluşturan kürevî-konik gövdeli kaplar ise çok sert pişirilmiştir .

 

Kap Tipleri: Yalın-basit seramik türü, kap çeşitliliği açısından Ani’deki en zengin gruptur (Çizim 1). Kap tiplerini; tabak, çanak, kâse, çömlek, küp, şişe ve testi gibi kaplarla, bu kaplara ait kapaklar ve dipler oluşturmaktadır. En sık görülen kap tipleri sığ çanaklar ve çömleklerdir. Diğer türlerde fazla görülmeyen testi ve şişe gibi formlar ile kürevî-konik gövdeli kaplar yalın basit seramik türünün önemli bir grubudur. Kürevî-konik gövdeli kaplar dar ağızlı, kısa boyunlu, alta doğru sivrilen oval gövdeleriyle diğer formlardan farklılaşmaktadır .

 

 

Bezeme: Kapların çoğunluğu bezemesizdir. Bazı örneklerde kabın boyun, gövde veya kapak kısımlarında tek veya belirli aralıklarla yinelenen, birbirine paralel ya da dalgalı hat şeklinde çizi-kazıma bezek yer alır. Az sayıdaki küp parçasının ağız kenarı üzerinde yivli bezeme görülür. Kürevî-konik gövdeli kaplarının bezemesiz örnekleri olduğu gibi, dış yüzeylerinde kazıma veya baskı bezek bulunan örnekleri de bulunmaktadır

 

 

1.2. Mutfak Kapları

 

Hamur: Açık kahverengi veya kırmızı renkli hamurları çoğunlukla ince kumlu, yoğun orta boy siyah taşçık katkılıdır. Bazı örneklerde seyrek orta boy taşçık ile yoğun organik katkı görülür.

 

Yapım Tekniği: Kapların tamamı çarkta biçimlendirilmiş, yüksek ısıda ve sert pişirilmiştir. Yüzey; bazı örneklerde içte ve dışta ıslak sıvazlamalı, bazı örneklerde ise içte yalın, dışta ıslak sıvazlamalıdır. Az sayıdaki örnekte, dış yüzey kırmızı-siyah, siyah-gri veya kahverengi-gri renklerde alacalıdır.

 

Kap Tipleri: Mutfak seramiği türünde fazla kap tipi çeşitliliği saptanamamıştır. En yaygın kap tiplerini, çift dikey kulplu, kısa boyunlu, şişkin gövdeli ve geniş düz dipli çömlekler ile bu kaplara ait kapaklar oluşturmaktadır (Çizim 2).

 

Bezeme: Çoğunlukla boyun, gövde veya kapak kısımlarında tek veya belirli aralıklarla yinelenen birbirine paralel çizgiler ya da dalgalı hat şeklinde çizgi bezek yer alır.

 

1.3. Kırmızı Astarlı Seramik

 

Hamur: Kırmızı veya açık kahverengi renkli ince kumlu hamurlar, seyrek orta boy siyah taşçık ve organik katkılı ya da seyrek orta boy siyah taşçık ve kireç katkılıdır. Bazı örneklerde taşçıklar kap yüzeyinde görülebilmektedir.

 

Yapım Tekniği: Çarkta biçimlenen seramikler yüksek ısıda ve sert pişirilmiştir. Kaplar genellikle kalın kırmızı astarlı ve perdahlıdır. Az sayıda örnekte ince sürülen astarın dış yüzeyde aşındığı görülür. Bazı örmeklerde astar iç yüzeye uygulanmış, dış yüzey yalın bırakılmıştır. Testi gibi kapalı formlarda astar sadece kabın dış yüzüne uygulanmıştır. Bir kaç örnekte kap gövdelerinin alt kısımları astarsızdır. Küplerlerin çoğunluğu ile az sayıdaki çanak ve çömlek üzerinde silindirik veya damga mühürle yapılan baskı bezekle karşılaşılır. Bazı örneklerde baskı bezekler üzerine, bazı örneklerde ise baskı bezeklerin zeminlerine astar sürülmeyerek renk karşıtlığı yaratılmış ve motifler vurgulanmıştır.

 

Kap Tipleri: Kırmızı astarlı kapları; çanak, kâse, çömlek, küp ve testi gibi formlar ile bu kaplara ait dip ve kapaklardan oluşmaktadır. En yaygın görülen formlar, sığ çanaklar ve kısa boyunlu ya da boyunsuz şişkin gövdeli çömleklerdir . Çömlekler geniş düz dipliyken, çanak ve kâse gibi küçük kaplar çoğunlukla halka ya da düz kaide diplidir.

 

Bezeme: Kırmızı astarlı seramik türünde kazıma, baskı, barbutin ve kakma tekniğinde bezemeyle karşılaşılır. Az sayıda çanak ile yoğunlukla çömleklerin ağız kenarlarının alt kısımları, boyun veya boynun alt kısımları ile gövdenin boyna yakın bölümlerinde paralel yiv veya dalgalı hat şeklinde çizi-kazıma bezekler yer almaktadır.

 

 

Kırmızı astarlı kaplar içinde kabartma bant üzerine baskı bezekli seramik grubu dikkat çekicidir. Kabartma bantlar genellikle cidar kalınlığı 1 santimetrenin üzerindeki çömlek ve küpler üzerinde görülür. Kabartma bantlar, 2 ile 5 cm. arasında değişen genişlikte ve 0.1 ile 0.5 cm. arasında dışa çıkıntılıdır. Bazı örneklerde, gövdedeki yatay kabartma bantlarla birlikte, gövdenin üst kısımlarında, bazı örneklerde ise kulplar üzerinde dikey şeritler hâlinde baskı bezek yer almaktadır.

 

 

Baskılarda silindir veya damga mühür kullanılmıştır. Kapların bezenmesinde figürlü, geometrik, bitkisel, yazı, kullanım eşyaları ve mimari unsurlar gibi farklı motifler kullanılmıştır . Figürlü bezemede iki farklı üslup saptanmaktadır. İlk üslup daha şematik ve stilizedir. Figürler dış hatları ile ayrıntısız verilmiş, vücut oranlarına dikkat edilmemiştir. Daha az sayıdaki kapta görülen ikinci üslupta ise, bezeme gerçeğe daha yakındır. Figürlerde oranlara dikkat edilmiş, vücutlar daha ayrıntılı verilmiştir. Figürlü süslemede insan, kuş, geyik, at, aslan, köpek, boğa ve keçi gibi figürlerle karşılaşılır. Yüz veya giysilerinde kimlik belirten ayırt edici bir unsur bulunmayan üçgen vücutlu insan figürleri cepheden, hayvan figürleri ise yandan betimlenmiştir. Kaplarda, mühür türüne göre değişen iki farklı geometrik bezeme görülür. Silindir mühürlerle yapılan geometrik bezemeler, figürlü iki sahneyi birbirinden ayırmak veya dolgu motifi olarak kullanılmıştır. Motifler genellikle paralel iki çizgi arasına yerleştirilen üçgenler ile dairelerden oluşur. Dolgu olarak ise iç içe daire motifleri kullanılmıştır. Damga mühürlerle yapılan geometrik bezemelerin, kompozisyon içinde sahneleri ayıran bir işlevi yoktur. Genellikle şeritler hâlindeki tekerlek, iç içe daire ve farklı kol sayılarındaki yıldızlardan oluşan bu motifler kabın bezemesini oluşturur. Bitki motifleri, birbirini takip eden hayvan veya karşılıklı duran hayvanlar arasına yerleştirilmiş, ince bir dalın iki yanındaki yapraklardan ibarettir. Kullanım eşyaları, kompozisyonun bir unsuru olan veya figürlerinin ellerinde tuttukları nesnelerdir. Bunlar, içi yuvarlak meyvelerle dolu ayaklı kâseler, haçlar, ayaklı eşkenar dörtgen biçiminde belirtilen nesneler ile insan figürlerinin ellerindeki kargılardır. Bazı figürlerin ellerinde asaya benzer tanımlanamayan nesneler vardır. Mimari unsur olarak ise burmalı sütunlar görülmektedir. Bu sütunlar, sahneleri birbirinden ayırmak için kullanılmıştır.

 

 

 

Kırmız astarlı bir örnekte kakma ve kazıma tekniği ile yapılan farklı bir bezeme ile karşılaşılır (Resim 4). Bu örnekte düz ve baklava oluşturacak şekilde çapraz olarak çizilen ince şeritlerin kesişme noktalarına kobalt ve firuze renkli sırlı seramik parçaları kakılmıştır.

 

 

 

2. Sırlı Seramik

 

Hamur: Ani’deki sırlı seramiklerde kırmızı ve beyaz olmak üzere iki farklı hamur tipi görülür. Genellikle tek renk sır, kazıma, geniş ve derin oyma, renkli sır altına astar boyama ve bazı sır altı boyalı örneklerde kullanılan ince kumlu kırmızı hamurların; katkısız, seyrek küçük ve orta boy taşçık veya kireç katkılı çeşitleri saptanmıştır. Sert pişirilmiş ve tam okside olmuşlardır.

 

Bazı tek renk sırlı, sır altı boyalı ve tek renk sırlı kabartma örnekler ile sır üstü lüster ve minai tekniğindeki seramiklerde karşılaşılan çok ince kumlu, temiz beyaz hamurlar ise ince organik katkılıdır. Oldukça sert pişirilmiş ve tam okside olmuşlardır.

 

Yapım Tekniği: Birkaç küçük boyutlu kap dışında tümü çarkta biçimlenen seramikler; tek renk sır, tek renk sırlı kabartma, kazıma, geniş ve derin oyma, renkli sır altına astar boyama, sır altı boyama minai ve lüster tekniklerinde üretilmiştir.

 

Tek renk sır, kazıma, geniş ve derin oyma ve renkli sıratlı astar boyama tekniğindeki örnekler genellikle beyaz astarlıdır. Birkaç örnekte krem rengi astarla karşılaşılır. Astar genellikle yoğun ve kalın bir tabaka hâlinde uygulanmıştır.

 

Seramiklerde yeşil ve tonları daha yoğun olmak üzere şeffaf, açık mavi, yeşil, sarı ve hardal renkli sırlarla karşılaşılır. Sır genellikle kabın sadece iç yüzeyine uygulanmış, dış yüzey yalın bırakılmıştır. Az sayıda örnekte hem iç, hem de dış yüzey sırlıdır. Bazı örneklerde dış yüzeyde sadece kap kenarlarının sırlandığı görülür. Az sayıda örnekte iç ve dış yüzeyde farklı renkte sır kullanılmıştır. Sır altı boyama tekniğindeki seramiklerde genellikle siyah, kahverengi veya yeşil renk boyama görülür. Tümü beyaz hamurlu olan lüster ve minai tekniklerinde üretilen kaplarda opak beyaz sır kullanılmıştır. Kapların hem iç hem de dış yüzeyleri sırlıdır.

 

Kap Türleri: Sırlı seramiklerde yoğunlukla çanak, çömlek, kâse, testi ve bu kaplara ait diplerle karşılaşılır (Çizim 5).. Sırlı bir örnek ise kürevi-konik gövdeli kap formundadır .

 

Bezeme: Ani’deki sırlı seramiklerde farklı teknik ve türde bezemelerle karşılaşılır. Tek renk sırlı seramikler genellikle bezemesizdir. Kazıma ile derin ve geniş oyma tekniğinde üretilen seramiklerde bezeme genellikle kap içlerindedir. Sadece testi formlu bir kapta dış yüzeyde bezeme tespit edilmiştir . Kapların ağız kısımları genellikle bezemesizdir. Az sayıda örnekte ağızda serbest elle yapılan çizi-kazıma bezek yer alır.

 

 

 

Kap içlerinde genellikle şeritler hâlinde çizi-kazıma bezek görülmektedir. Bazı örneklerde şeritler boş bırakılmış, bazı örneklerde ise şeritlerin içerisine daire veya dikdörtgen biçimli geometrik formlar ile çeşitli şekillerde kıvrımlar oluşturan çizi bezeme yapılmıştır. Kapların düzleşen dip kısımları basit geometrik, bitkisel, spiral ya da kıvrım dalı andırır çizgisel motiflerle bezelidir. Kap diplerine yapılan çiçek, spiral, yıldız veya baklava motifleri diğerlerine göre daha düzgün ve iyi tasarlanmıştır . Bir kapta tespit edilen kuş tasviri kazıma tekniği ile yapılmış figürlü tek örnektir.

 

Renkli sır altına astar boyama tekniğindeki seramik örnekleri, bezemeleri açısından kazıma tekniğindeki örneklere göre daha özenlidir. Örneklerin çoğunluğunda kıvrım dal ve yapraklardan oluşan bitkisel motifler tercih edilmiştir. Bazı örneklerde motifler, kap yüzeyini dolduran veya bölümleyen geometrik formlar oluşturmaktadır .

 

 

 

Sır altı boyama tekniğindeki seramiklerde hamur tiplerine göre değişen farklı bezeme üslupları görülür. Kırmız hamurlu örneklerin tamamına yakınında serbest elle yapılan çizi-kazıma tekniğindeki basit bitkisel ve geometrik motifler yeşil veya kahverengi boyalarla boyanmıştır. Bazı örneklerde boyaların fırça ile sürülmeyip akıtıldığı görülür. Beyaz hamurlu örneklerdeki sır altına siyah boya ile yapılan bitkisel ve figürlü bezemeler daha itinalıdır. Bu örneklerden Kars Müzesi’nde bulunan bir tabakta kap yüzeyi dört bölüme ayrılmış, bu bölüntülerin ortalarına, aynı yöne bakan, kanatları hafif açık, ayakları baklavalar oluşturup kap merkezinde birleşen uzun bacaklı ve gagalı kuş figürleri yerleştirilmiştir. Kabı bölümleyen hatların kenarlarında ise kıvrım dal ve rumilerden oluşan bitkisel bezeme yer alır .

 

 

Testi formundaki diğer bir kabın boyun kısmındaki şerit içine yazı taklidi motifler, gövdesine ise bitki motifleriyle dönüşümlü olarak kullanılan, bir bitki motifinin iki yanındaki, birbirlerine veya yanlara doğru bakan kuş figürleri yerleştirilmiştir .

 

 

 

Tek renk sırlı kabartma tekniğinde bezeli seramiklerden üçünde farklı şekillerde biçimlenmiş insan yüzlerine (Resim 8), bir seramiğin ele geçirilen ağız kısmında ise sülüs yazıya yer verilmiştir.

 

 

 

Ani’de minai en az görülen tekniklerden biridir. Minai tekniğindeki aynı kaba ait olduğu anlaşılan parçalarda kırık çizgi ve taklit küfi yazı düzenlemeleri ile karşılıklı yerleştirilen kuşlardan oluşan figürlü süslemeye yer verilmiştir .

 

 

 

Ani’deki lüster örnekler bezemeleri açısından daha önemli bir grup oluşturmaktadır. Bu örneklerden günümüzde Kars Müzesi’nde korunan bir kâse hem iç, hem de dış yüzey bezemesi ile dikkat çekicidir. İçte, kâsenin dip kısmında yuvarlak bir madalyon içinde figürlü, kenarlarında ise şeritler hâlinde düzenlen figürlü, bitkisel ve yazı taklidi bezeme vardır. Dip kısmındaki yuvarlak madalyonun ekseninde zemin çizgisi üzerinde bir ağaç yer alır. Ağacın iki yanında zemin çizgisi üzerine yerleştirilmiş, türleri tam olarak saptanamayan, ağaca dönük birer kuş ile bağdaş kurarak oturan iki insan figürü bulunmaktadır. Ağaçtan çıkan ince, çiçekli bahar dalları iki yana eğilerek insan figürlerinin üzerini örtmektedir. Profilden verilen figürler bitkisel motiflerle bezenmiş elbiseler giymiştir. Tabağın kenarlarında farklı genişliklerdeki dört şerit vardır. Diğerlerine göre daha geniş olan içteki ilk şeritte tığ şeklinde çıkıntıları olan daire biçimli motifler, ikinci şeritte ise çevresi bitkisel motiflerle doldurulan ve türleri tam olarak saptanamayan hayvan figürleri bulunmaktadır. Üçüncü şerit boş bırakılmıştır. Dördüncü şeritte küfi yazı düzenlemesi vardır . Tabağın dış yüzeyi yaklaşık eş boyutlu iki şeride bölünmüş, şeritlerin içleri düğümler oluşturarak ilerleyen çizgisel bezemeyle doldurulmuştur .

 

 

 

Ani’deki lüster seramikler içinde en dikkat çekici olanları çarşı kazısında ele geçirilen sekiz kollu yıldız biçimli bir çini ile, I Numaralı Konut kazısında bulunan sekiz kollu yıldız biçimli bir çiniye ait parçadır. Çarşı kazısı sırasında bir küpün içerisinde tam olarak ele geçirilen sekiz kollu yıldız biçimli çininin kenarlarında ince şerit hâlinde nesih hat ile Farsça bir beyit yer almaktadır .

 

 

Ey sevdiğim, zulüm görmüş iki gözüm niçin yaşla dolu olduğunu bilir misin?

 

Çünkü gözbebeğim senin dudağından su alır (?) …

 

Bu yolculuk aklıma gelince benim gönlüm hep hoş olur.

 

Su gibi akmakta olan gül renkli gözyaşım, onun yüzünden cömertliğiyle akmaktadır.

 

Çininin alt kısmında, eksende zemin çizgisi de oluşturan su unsuru ve üzerinde bir servi ağacı yer alır. Servinin iki yanına birbirlerine dönük, başları haleli iki figür yerleştirilmiştir. 3/4 profilden gösterilen uzun saclı figürlerde Uygur prens ve prenseslerinde görülen başlık ve saç tuvaleti görülür. Ablak yüzler, ince kaşlar ve çekik gözler dikkat çekicidir. Figürlerden biri altıgen şeklinde (bağa kabuğu) bölümlenmiş, diğeri ise bitkisel dekorlu elbise giymiştir.

 

Ani’deki lüster seramikler içindeki diğer iki önemli örnek çarşı kazında ele geçirilen haç formlu bir çiniye ait olduğu anlaşılan parça ile üzerindeki pulları nedeniyle leopar olması muhtemel hayvan biçimli bir kulptur . Haç biçimli çiniye ait parça üzerinde kıvrım dal, palmet ve rumilerden oluşan bitkisel bir bezeme yer almaktadır.

 

 

 

 

Değerlendirme

 

Ani’de 1998-2005 yılları arasında sürdürülen kazı çalışmalarında, çok ayıda farklı tür ve tipte seramik ele geçirilmiştir. 1908-1917 yılları arasında Marr tarafından yapılan kazılar da dahil bugüne kadar yapılan çalışmalarda, bir kaç üçayak dışında seramik üretimi yapıldığını kanıtlayacak bir fırın bulgusuna rastlanmamıştır. Ani ve yakın çevresinde ele geçirilen buluntular, bu bölgede seramik üretim yapılan bir merkez olması gereğini ortaya koymakla birlikte, bu merkez henüz tespit edilememiştir. Marr , en azından bir bölümünün Ani’de üretilmiş olabileceği kanaatini belirtilse de, mevcut verilerle Ani seramiklerinin üretim yerleriyle ilgili kesin bir kanaat belirtmek zordur.

 

Ani’de 1998-2005 yılları arasında yapılan kazılarda bulunan seramikler sırlı ve sırsız olmak üzere iki ana grup oluşturur. İlk grubu oluşturan sırsız örneklerde yalın-basit, mutfak kapları ve kırmız astarlı olmak üzere üç tür saptanmıştır. Bu türler içinde yalın-basit seramik ve mutfak kapları bütün kazı alanlarında karşılaşılan en yaygın buluntu grubunu oluşturur. Kap tipleri açısından ortak özellikler gösteren yalın-basit seramik ve mutfak kapları hakkında ayrıntılı çalışmaların olmaması tarihlendirilmelerini zorlaştırmakla birlikte, Ani şehrinin tarihî gelişimi dikkate alınarak 9. ile 14. yüzyıl gibi geniş bir zaman dilimi arasına yerleştirmek gerekir.

 

Yalın basit seramik türü içinde ayrı bir tip oluşturan ve az sayıda örneği bulunan kürevî-konik gövdeli sıvı kapları çarşı kazısı sırasında topluca ele geçirilmiştir. Birkaç örneği Marr tarafından yapılan kazılarda da bulunan bu tür kapların benzer örnekleriyle Ermenistan’da Dvin, Nahcivan’da Ören Gala , İran’da Rey ve Anadolu’da Samsat gibi birçok merkezde karşılaşılmakta ve çoğunlukla 10.-13. yüzyıllar arasına tarihlendirilmektedir. Ani örneklerini buluntu yerini de dikkate alarak 12.-13. yüzyıllara tarihlemek uygun olacaktır.

 

Ani’deki sırsız seramikler içinde kırmızı astarlı ve baskı bezekli seramikler üzerinde önemle durmak gerekir. Mühürle baskı bezeme yapımı, Neolitik Çağdan itibaren Anadolu, Mezopotamya ve İran'da yaygın bir kullanım alanına sahiptir. Ani'deki baskı bezekli seramiklerin erken örneklerle motif ve kompozisyon açısından benzerliği yoktur. Buna karşın Ani’de bulunan baskı bezekli kaplar ile, 11. yüzyıla tarihlendirilen Dvin[11] ve 12.-13. yüzyıllara tarihlendirilen Nahcivan Ören Gala seramikleri arasında form, motif ve kompozisyon açısından yakın benzerlik vardır. Ani’deki baskı bezekli, kırmız astarlı ve parlak perdahlı seramikler yüzey buluntusu olarak ele geçirilenlerin dışında Büyük Hamam, Küçük Hamam, çarşı ile I ve II Numaralı Konut kazılarında açığa çıkarılmıştır. Büyük Hamam

en geç 1092 yılına ,Küçük Hamam, çarşı ve konutlar ise 11.-13. yüzyıl arasına tarihlendirilmektedir. Bu tarihler Dvin ve Ören-Gala'da ele geçirilen seramiklerin tarihleri ile paralellik gösterir. Bu veriler ışığında baskı bezekli, kırmızı astarlı ve perdahlı Ani kaplarını 11.-13. yüzyıllar arasına tarihlemek uygun görünmektedir .

 

Ani seramiklerinin ikinci grubunu sırlı seramikler oluşturur. Sırlı seramiklerde tek renk sır, kazıma, geniş ve derin oyma, renkli sır altına astar boyama ile lüster ve minai tekniğinde örneklerle karşılaşılır. Bu örneklerden tek renk sır, kazıma, geniş ve derin oyma, renkli sır altına astar boyalı olan kırmızı hamurlu örnekler çok geniş bir coğrafyada 9. yüzyıldan itibaren yaygın olarak görülen seramik tipleridir. Bu nedenle bu seramikleri kesin olarak tarihlemek ve nereden geldiklerinin tespiti zordur. Ancak Ani’de çarşı, I ve II Numaralı Konut, Büyük Hamam, Küçük Hamam gibi kazı alanlarında yoğun olarak ele geçirilen ve yerel atölyelerde üretildiklerini düşündüğümüz bu seramikleri 11.-14. yüzyıllar arasına yerleştirmek uygun olacaktır .

 

Ani’de az sayıda buluan sır altı siyah boyalı ve tek renk sırlı kabartma örneklerle minai ve lüster tekniğindeki seramiklerde beyaz hamur kullanılmıştır. Diğer sırlı örneklerden hamurları açısından farklılaşan bu seramiklerin ithal mallar olduğunu düşünmek gerekir. Sır altı siyah boyalı örneklerden Kars Müzesi’ndeki iki seramik, kuşlu bezemeleri ile Ahlat ve Nahcivan Ören-Gala’da ele geçirilen seramiklere benzerlik gösterir. Ahlat kazılarında açığa çıkarılan ve 13. yüzyıla tarihlendirilen kuşlu iki örnek ile 12. yüzyılın sonları ile 13. yüzyılın başlarına tarihlenen kuşlu bir Ören Gala seramiği, Ani’deki örnekleri 13. yüzyıl içerisine yerleştirilmemize olanak sağlar.

 

Ani kazılarında ele geçirilen tek renk sırlı üç parçada görülen insan yüzü şeklindeki kabartmaların benzerleri Marr tarafından yapılan kazılarda da bulunmuştur. Marr tarafından açığa çıkarılan tamama yakın bir kap, bu yüzlerin kabın dış yüzeyinde belirli aralıklarla tekrarlanan kabartmalar olduğunu göstermektedir . Bu tür kabartma desenli seramiklerin erken örnekleriyle Suriye’de Rakka, İran’da ise Keşan, Rey ve Nişapur gibi merkezlerde 12. yüzyıldan itibaren karşılaşılmaktadır .Bu seramiklerin Doğu Anadolu’daki örnekleri ise 11. yüzyıl ile 13. yüzyıl arasına tarihlendirilmektedir .Bu örneklerden hareketle Ani’deki kabartma bezekli seramikleri 11.-13. yüzyıla yerleştirmek mümkündür.

 

Ani’de minai tekniğinde tek bir kap ele geçirilmiştir. Kap üzerindeki zikzaklar ile sahte çiçekli küfi yazı düzenlemeleri 12.-13. yüzyıllarda Keşan’da üretilen minailerle benzer özellikler gösterir . Bu örneklerden hareketle Ani’de bulunan minai parçaları 12. yüzyılın sonları ile 13. yüzyılın başlarına tarihlemek gerekir.

 

Lüster seramiklerin tarihlendirilmesi motif ve kompozisyon özellikleri dikkate alınarak daha kesine yakın olarak yapılabilmektedir. Kars Müzesi’nde bulunan kâsenin yakın örnekleri 1170-1220 yılları arasında Keşan’da üretilen lüsterlerdir .Gerek kâsenin içinde yer alan ağaç ve insan tipleri, gerekse kâsenin dış bezemesi ile Keşan lüsterleri arasındaki yakın benzerlik, bu kâsenin 1170-1220 yılları arsında Keşan’da üretilen bir kap olabileceğini ve buradan ithal edildiğini düşündürmektedir. Aynı tarihler haç biçimli çini parçası için de önerilebilir.

 

Lüster tekniğindeki diğer bir örnek olan sekiz kollu yıldız biçimli çinin yakın örnekleriyle yine İran’da karşılaşılmaktadır. Abaka Han’ın (1265-1281) Taht-ı Süleyman’daki av köşkünde yer alan kenarları nesih yazılı yıldız biçimli çiniler bu örneklerdendir. Bu örneklerin bazılarında han ve hatun yan yana oturmakta ve altta bir su unsuru yer almaktadır. Bazı örneklerde ise farklı türde hayvan figürlerine yer verilmiştir . Kenarlarında yazı şeritleri bulunan bu örnekler Ani’de ele geçen sekiz kollu yıldız çininin İran menşeili ve 13. yüzyılın sonları ile 14. yüzyıl başlarına ait olduğunu göstermektedir.

 

Alıntı..