Ağrı - Coğrafi Konumu

[Φ İstanbul]

39.05 ve 40.07 kuzey enlemleri ile, 42.20 ve 44.30 doğu boylamları arasında yer alan il, deniz seviyesinden 1640 m yükseklikte kurulmuştur.

 

Anadolu'nun İran'la bağlantısını sağlayan yolun üzerinde bulunması ile önemi artan ilin doğusunda İran, batısında Muş ve Erzurum, kuzeyinde Kars, güneyinde Van ve Bitlis ile kuzeydoğusunda Iğdır ili bulunmaktadır.

Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Murat-Van bölümü içinde kalan yüksek Anadolu yaylasının devamı üzerinde yer almaktadır. Yüzölçümü 11376 kilometre karedir. Topraklarının %46'sını dağlık alanlar, %29'unu ovalar, %18'ini platolar ve %7'sini yaylalar oluşturmaktadır.

 

 

DAĞLAR:

 

Ağrı ilinde dağlar, ilin adıyla özdeşleşecek kadar önemli bir yer tutar. Bunların başında Büyük ve Küçük Ağrı Dağı gelir. Bunlardan başka yükseklikleri 3000m'yi aşan birçok doruğa rastlanır.

Türkiye'nin en büyük dağı olan Ağrı Dağı, Doğubeyazıt ilçesine 15km uzaklıkta olup, il topraklarının %11'ini kaplayan bir alana oturur. Denizden yüksekliği 5165m'yi bulmaktadır. Doruk tepesi kükürtlü bir tabaka ile kaplı olduğundan kar tutmamaktadır. Ancak doruğun biraz aşağısından başlayarak 1000m'lik bir bölüm sürekli karla kaplıdır ve burada Türkiye'nin en büyük buzulu bulunmaktadır. Zirvesinde bulutsuz zamanın az olduğu dağ, merkezi bir lav püskürmesi sonucu oluşmuştur. Tepesi dışa doğru kabarık bir koniyi andıran dağın en önemli özelliği küçük tepeler meydana getirmeden, dikine olarak, birdenbire yükselmesidir. Büyük ve Küçük Ağrı Dağı dorukları arasında tabanı 2700m'ye inen Serdarbulak beli bulunur. Ağrı Dağı daha batıdaki Hama Dağı'ndan Çengelli gediği ile ayrılır. Ağrı Dağı'nın zirvesine ilk defa 1829 yılında, Prof. Frederic Parat başkanlığındaki heyet çıkmıştır. Nuh Tufanı ile ilgili olarak, Nuh'un Gemisi'nin burada bulunduğu yolundaki varsayım nedeniylede Ağrı Dağı önemli bir yer teşkil etmektedir.

 

İlde; Ağrı-Van arasında yükselen, 3343m yüksekliğe sahip Tendürek Dağı, Van Gölü'nün kuzeybatısında sönmüş bir volkanik dağ olan ve 4058m yükseklikteki Süphan Dağı ile Hama Dağı, Aşağı Dağ ( 3270 ), Karadağ ( 3243 ), Aladağ ( 3250 ), Mirgemir Dağı, Çemçi Dağları, Mergezer Dağları, Tahir Dağları, Çift Öküz ( Solhan ) Dağları ile Mızrak Dağları bulunur.

 

 

OVALAR:

 

Bölgenin volkanik bir arazi olması sebebiyle, ovalar çöküntü neticesinde meydana gelmiştir. Ovalar daha çok tahıl ekimi yapılan ve mera olarak kullanılan klasik ova tanımının ötesinde, genel anlamıyla, düzlüklerdir.

 

Ağrı-Eleşkirt Ovası:

İlin en büyük ovasıdır. Tabanı derin olmayan yarıklarla kaplı düzlüklerden oluşan bu ovadan Murat Irmağı'nın bazı yan kolları geçer. Toprağının verimliliği ve ulaşımın rahatlığı nedeniyle nüfusun kalabalık olduğu bir yerdir.

 

Doğubeyazıt Ovası:

Rakımı en yüksek olan ovanın, dört bir tarafı dağlarla çevrili olup, 280 metrekarelik bir alanı kapsamaktadır. Az karın yağdı ovada yazlar kurak geçer. Ovanın toprağı verimli olmadığından tarıma elverişli değildir.

 

Tutak Ovası:

Murat Nehri'nin ikiye böldüğü ovanın, batı tarafında kalan kısmına Antep Ovası, doğusunda kalan tarafa ise Göl Ovası denilmektedir. Göl Ovası, Antep Ovası'na göre daha çok düzlüklerden oluşmaktadır. Su oldukça azdır.

 

Patnos Ovası:

Etrafı çevreleyen dağlardan aşağılara doğru akarsular inmektedir. Bu akarsular daha sonra Murat Nehri'ne karışmaktadır. Patnos Barajı ve Şekerova Barajı'nın suladığı ova tarıma elverişli olup bir çok tarım ürünü yetiştirilmektedir.

 

 

YAYLALAR:

 

Topraklarının %7'sini kaplayan yaylalar, özellikle hayvancılık açısından büyük önem taşırlar. Bunlar geniş otlaklarla kaplı düzlüklerdir.

 

Aladağ Yaylaları:

 

Doğu Anadolu'nun en engebeli, en yüksek ve en geniş ovalarından biri olan Aladağ Yaylaları, ilin güneyinde bulunmaktadır. Hamur Vadisi'nden Tendürek Dağı'na kadar olan büyük bir alanı kapsamaktadır. Hayvancılık açısından oldukça önemli bir yer teşkil etmektedir.

 

 

 

Sinek Yaylası:

 

İlin Aladağ Yaylasından sonra ikinci büyüklüğe sahip yaylası olan Sinek Yaylası, Ahtalar Gediği ile Balık Gölü arasında kalan alanı kapsamaktadır.

İlde bunların dışında; Mirgemir- Çakmak ( Kılıç ) Yaylaları, Davul Yaylası, Kraktin Yaylası, Pani Yaylası ve Katavin Yaylası bulunmaktadır.

 

 

BİTKİ ÖRTÜSÜ:

 

Volkanik bir arazi oluşu, yağışların az, ısının çok düşük olması sebebiyle dağlar ve ovalar çıplaktır. Arazinin %80'i ekime elverişli değildir. Tabii bitki örtüsü, genellikle yüksek plato stepleri görünümündeki bozkırlardır. Bozkırlar özellikle, Ağrı merkez, Eleşkirt ilçesi ve Yukarı Murat Irmağı civarında yoğunluk kazanır. Eskiden Ağrı Dağı'nın yamaçları zengin ormanlarla kaplı iken, tahripler neticesinde bugün bitki örtüsü step görünümünü almıştır. İklim koşullarından dolayı bir çok ot türü yetişmektedir.

 

 

 

AĞRI'DA GEÇİTLER:

 

Tahir Geçidi: Eleşkirt ile Horasan arasındadır.

 

İpek Geçidi: Doğubeyazıt ile Diyadin arasındadır.

 

Ahlatlar Geçidi:

Kağızman-Kars ile Ağrı arasındadır.

 

Çat Geçidi: Ağrı ile Erzurum arasındadır.

 

Çilli Geçidi: Iğdır ile Doğubeyazıt arasındadır.

 

Kılıç Gediği Geçidi: Eleşkirt Ovasını'nın batısındadır.

 

Ağrı Geçidi: Ağrı-Van arasında, Aladağ'ın güneyindedir.

 

 

 

AKARSULAR:

 

Ağrı ilinde irili ufaklı birçok akarsu vardır. En önemlileri, Keban Baraj Gölü'ne dökülen Murat Irmağı'nın yukarı çığrını oluşturan derelerdir. İlin en büyük akarsuyu Fırat Nehri'nin ana kollarından biri olan Murat Irmağı'dır. Muratbaşı yöresinden doğan ırmak, Ağrı-Eleşkirt Ovası'ndan geçerek çeşitli kollara ayrılır. Eleşkirt Ovası'nda aldığı Şiryan Çayı en önemli koludur. Daha sonra güneye yönelerek, Hamur Boğazı'ndan geçer ve Muş Ovası'na kadar iner. Irmağa katılan diğer kollar Şiryan ( Şeriyan ) Deresi dışında, Eleşkirt Deresi, Kopuzdere, Taşlıçay, Körsu, Gelutan Deresi, Ahmetbey Deresi, Küpkıran Çayı ve Mandalık Çayı'dır. İlde bulunan diğer akarsular ise; Eleşkirt Çayı, Murat Suyu, Sarısu ve Balık Çayı'dır.

 

 

 

GÖLLER:

 

İl sınırları içinde en önemli göl Balık Gölü'dür. Türkiye'nin en yüksek göllerinden biri olan bu gölde alabalık avlanır. Çevresiyle birlikte oluşturduğu manzara görülmeye değerdir. Ayrıca Büyük ve Küçük Ağrı dağlarının eteklerinde Gölyüzü ve Saz Gölü adlı iki göl daha vardır. Bunların dışında Şeyh ve Danikel gölleri bulunur, ancak bunlar yaz aylarında bir bataklık görünümündedirler.

 

 

 

AĞRI COĞRAFYASI

 

İlimiz; Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Murat Havza�sında yer alır. İlin yüzölçümü 11.376 km kare 'dir. Ağrı 39.0,40.07 kuzey paraleli ile 42.20,45.30 doğu meridyenleri arasında bulunmaktadır.Ağrı İli; doğusunda İran, kuzeyinde Kars, Iğdır, batısında Erzurum, kuzeybatısında Muş, güneyinde Bitlis ve Van İlleri ile çevrilidir. İlde merkez ile birlikte 8 ilçe, 7 bucak, 558 köy, 220 mezra bulunmaktadır. Yüzölçümü 11.376 km. karedir ve deniz seviyesinden yükseklik 1.600 metreden yukarıdır.

 

Ağrı'da mevcut toprağın büyük bir kısmını dalgalı, yüksek dağlık arazi meydana getirir. Ağrı ilinde dağlar sıralar halindedir. Tek başına yükselen dağlar da yine bu sıra dağlar üzerinde veya bitişiğindedir. İlli kaplayan dağlar Alp-Himalaya Volkanik dağ sisteminin devamı olarak, doğu-batı doğrultusunda ve iki kol halinde görülür.İli kuzeyden ve güneyden çevreleyen bu dağlar iki gruba ayrılır, büyük ve küçük Ağrı Dağları, Kuzey Kanat Dağları üzerinde bulunmamasına rağmen, önemli özellikleri sebebiyle bir dağ grubu olarak değerlendirilebilir.

 

Buna göre dağları üç grupta toplayabiliriz.

 

1. Kuzey Kanat Dağları

2. Güney Kanat Dağları

3. Büyük ve Küçük Ağrı Dağları

 

Ağrı'da dağlık arazinin büyük bir kısmı yayla olarak kullanılır. Dağlar ağaçsız olduğu halde kışın çok kar yağar. İlkbahar ve sonbaharda fazla yağmur yağar. Bundan ötürü düzlük alanlarda çok güzel çayırlıklar, yamaçlarda verimli otlaklar meydana gelmiştir.İl topraklarının % 10'ununu kaplayan yaylalar özellikle hayvancılık yönünden büyük önem taşırlar. Bunlar geniş otlaklarla kaplı dağ düzlükleridir. Yaylalara bazı yerlerde Yurt denir ki bu yayla anlamına geldiği gibi kalınan yer anlamına da gelmektedir.

 

Ağrı'daki Yaylaların ünlüleri şunlardır

 

1- Çakmak(Kılıç) Yaylaları

 

2- Davut Yaylası

 

3- Sinek Yaylası

 

4- Krotin yaylası

 

5- Aladağ Yaylaları

 

6- Pani Yaylası

 

7- Katavin Yaylası

 

Ağrı İlinde ovalık alanlar fazla geniş değildir. Ova ve düzlükler çoğunlukla faylar(kırıklar) ve dağlarla sınırlanmıştır. Bu ovalar çöküntü havzalardır. Daha sonrada toprak birikmesi olmuştur.Ağrı için ekonomik can damarı sayılan hayvancılık, sadece yaylalar da yapılmaz. Hayvancılıkta yaylalar kadar ovalardan da faydalanılır. Ekin alanları dışında kalan düzlükler mera olarak kullanılır.Ovaların verimli topraklarına daha çok tahıl, yem bitkileri ve şeker pancarı ekilir.

 

 

İllin belli başlı ovaları:

 

Eleşkirt ve Karaköse Ovası,Doğubeyazıt Ovası,Tutak ve Patnos Ovalarıdır. Ağrı İl'inde akarsular yeterli derecededir. Nereye gidilirse gidilsin, mutlaka bir çeşme, kaynak, dere akarsu veya bir nehir bulunur.Ağrı dağları kışın bol kar, İlkbahar ve Sonbaharda normal yağmur alır. Toprağa inen su, fazla derinlere geçmez. dağ yamaçlarında , vadilerde, tepe diplerinde çeşme ve kaynak suyu olarak çıkar. bunun için Ağrı'da akarsu, dere, çay kaynak ve su gözesi çoktur. Ağrı'da ki bütün suların ilk kaynağı Ağrı topraklarıdır. Bu akarsuların en önemlisi Murat Nehri'dir.Ağrı İlinin en önemli gölü il merkezine 56 km uzaklıkta Doğubeyazıt ilçesi sınırları içinde bulunan Balık Gölüdür. 2.250 m rakımla set gölü olan Balık Gölü 34 km. karelik bir alana sahiptir. derinliği kimi yerlerde 100 metreyi aşar. Ağrı Dağı'nın eteğindeki diğer bir gölde Kurtkapan-Dahilka gölüdür. Sazlık alan bu gölde bir çok hayvan barınır.

 

 

 

Ağrı'daki dağlar jeolojik devirlerde teşekkül ederken ve değişmelere uğrarken, pek çok büyük-küçük vadiler ortaya çıkmıştır. Sıradağlardan çıkan gür sular aşağı ovalara doğru aktıkça bu vadilerden geçerler. Bir kısım vadiler ise, akarsular olmadan yer kabuğunun oluşumunda şekil almışlardır.Hepsinde birbirine yakın özellikler ve güzellikler vardır. Temiz havası, berrak suları, bol güneşi, yeşilliği, masmavi ufku ve insan ruhunu dinlendiren birçok tabiat güzellikleri hemen hemen hepsinde bulunur.

 

 

 

Vadilerin başlıcaları şunlardır;

 

1- Güzeldere Vadisi 2- Taşlısu ve Körçay Vadileri 3- Hamur Vadisi

 

4- Yukarı Toklu Vadisi 5- Derecik Vadisi 6- Kaplıcalar Vadisi'dir.

 

Ağrı'da tabii bitki örtüsü olürük ot türleri egemendir.Ağrı'da bitki ilkbaharda canlanır, sonbahar soğuklarının arkasından kar'ın bastırması ile birlikte yıllık hayatı sona erer. Onun için Ağrı'nın tabii bitki örtüsünü istepler (stepler) meydana getirir. Ağrı'da dere boylarında ve su kenarlarında çok söğüt ve kavak yetişir. Son yıllarda çam, akasya ve çeşitli ağaçlar da yavaş yavaş ekilip dikilmektedir. Ağrı ilinde orman yok denilecek kadar azdır. Ağrı, Türkiye'nin doğu sınırında, dolayısıyla Doğu Anadolu'nun en doğu ucunda, deniz seviyesinden çok yüksekte ve deniz tesirlerinden uzakta olması sebebiyle şiddetli bir kara iklimine sahiptir. Bunun için kışın sıcaklık çok fazla düşer ve kış mevsiminin uzamasına yol açar. Yazlar sıcak ve kurak , kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.Yazın ve kışın gece-gündüz sıcaklık farkı fazladır. İlkbahar ve sonbahar mevsimleri ılık ve yağışlı geçer.

 

 

 

Bir yılın yarısı Ağrı'da kıştır. Kışları uzun, kar'lı ve soğuktur.Buna karşılık yazları kısa ve kuraktır.Sıcaklık derecesi yüksek olmasa bile nem oranının düşüklüğü yüzünden güneş yakıcıdır. Yazın bu yakıcı sıcaklık kışın yerini yakıcı soğuğa bırakır. Bu yüzden yurdumuzda en düşük sıcaklık(-43, -45)ile Ağrı'da ölçülür.Türkiye'nin en karasal iklimi bölümüne giren Ağrı'da yıllık sıcaklık ortalaması 6.1 derecedir. Ağrı'da yağış rejimi değişiktir. İlkbahar ve sonbaharda daha çok yağış yağar. Kışın yağışlar kar halindedir. Yağan kar uzun müddet , nisan ortalarına kadar yerde kalır. Yıllık yağış ortalaması 500 mm'dir. Dağlık alanlarda bu ortalama biraz fazladır.Yağmurun en fazla olduğu ay, Nisan ayıdır. En az yağmur yağan ay da Ağustos�tur.Doğubeyazıt Ovası , Iğdır Ovası gibi bölgenin en az yağış alan yeridir. Üstelik burası kışın Ağrı'nın en sıcak yeri durumundadır.Yağmur getiren bulutlar Ağrı'ya devamlı batıdan ve sıradağlar üzerinden gelir.

 

 

 

Aralık, Ocak, Şubat ve Mart ayları kar yağışlarının en yoğun olduğu aylardır.Ağrı'da bulutlu geçen günler genellikle kış mevsiminde görülür. İlkbahar ve sonbahar ayları yağmurlara bağlı olarak açık, parçalı bulut ve kapalıdır. En az bulut görülen aylar, Ağustos ve Eylül aylarıdır. Ancak çoğu zaman yüksek dağlara bulutlar takılır kalırlar.Ağrı'da en düşük basınç 814.9 milibarla Şubat ayında, en yüksek basınç ise 848,4 milibarla Kasım ayında görülmüştür. Yıllık ortalama basınç 820-835 milibardır.Ağrı'da nemin yoğun olduğu aylar, Mart ve Kasım aylarıdır. Ağustos ayında nem oranı düşük seviyededir.