NEMRUT VE KOMMAGENE UYGARLIĞI(KAHTA)

[Φ wherthus]

Doğu-Batı Medeniyetinin, 2206 m. Yükseklikte muhteşem bir piramitteki kesişme noktası, Dünyanın sekizinci harikası Nemrut. Yüksekliği on metreyi bulan büyüleyici heykelleriyle, metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle, UNESCO Dünya Kültür Mirasında yer almaktadır. İki bin yıldır güneşin doğuşunu ve batışını 2150 m. Yükseklikte izleyen dev heykellerin sırrının çözülmesi için KOMMAGENE UYGARLIĞI’nın keşfine gitmek gerekir.

 

Osmanlı İmparatorluğu’nda askeri danışman olarak görev yapan ve tarihi eserlere ilgi duyan Alman subay Helmut Von Moltke, 1838’de bölgedeki araştırmaları sırasında bölgedeki tarihi kalıntılar hakkında bilgi verdiği “Türkiye’deki Durum ve Olaylar Hakkında Mektuplar” adlı kitabında nedense Nemrut Dağı’ndaki heykellerden söz etmemiştir. Nemrut Dağı’nın zirvesindeki eserlerden ilk söz eden ve bunların Asurlular’dan kalma olduğunu tahmin eden, 1881’de Diyarbakır’da yol yapım işlerinde görevli Alman Mühendis Karl Sester’dir. Sester’in verdiği bilgiler doğrultusunda Kraliyet Akademisi tarafından araştırma yapmak üzere bölgeye gönderilen genç bilim adamı Otto Punchtein başkanlığındaki ekip, Nemrut Dağı’nın tepesindeki tümülüs ve tümülüsün doğu ve batı yanlarında oluşturulmuş teraslar üzerindeki devasa heykeller ve çeşitli kabartmalardan oluşan eserler üzerinde çalışır. Uzun çalışmalar sonunda Grekçe yazılı kitabeyi çözen Punchstein, bu eserlerin Kommagene Uygarlığı’na ait olduğunu ve Kommagene Kralı 1. Antiochos tarafından yaptırıldığını keşfeder. Antiochos’un ağzından yazılan kitabe, Nemrud Dağı’nın sırrını ve Antiochos’un yasalarını içermekt

Daha sonra Alman Mühendis Karl Humann ve İstanbul Arkeoloji Müzesinin kurucusu Osman Hamdi Beyin de katıldığı Nemrut Dağı çalışmaları 1953’ten 80’li yıllara kadar Amerika’lı Arkeolog Theresa Goell ve Friedrich Karl Dörner ve 1986 yılından itibaren, Dörner’in öğrencisi Sencer Şahin tarafından sürdürülmüştür.

 

Kommagene Uygarlığının ortaya çıkmasını sağlayan kazılar, Nemrut Dağı’ndan başka Arsameia, Samsat ve Fırat Havzasında gerçekleştirilmiştir. Bölgede yapılan kazılarda ortaya çıkartılan taşınabilir eserler müzelerde, geri kalanları da Milli Park Alanı içerisinde korumaya alınmıştır.

 

KOMMAGENE KRALLIĞI

Yunanca “Genler Topluluğu” anlamına gelen Kommagene, ismiyle bağdaşırcasına, Grek ve Pers Uygarlıklarının inanç, kültür ve geleneklerinin bütünleştiği güçlü bir krallıktır. Toros Dağlarındaki çeşitli yolların birleştiği noktada bulunan antik Kommagene Krallığı, Suriye’nin Kuzeyi, Hatay, Pınarbaşı, Kuzey Toroslar ve doğuda Fırat Nehri’nin çevrelediği verimli topraklarda yer almıştır. Tarıma ve hayvancılığa elverişli ve ekonomik önemi yüksek sedir ağacı ormanlarını barındıran Kommagene topraklarının, ilk çağlardan beri yerleşim alanı olarak kullanıldığı civardaki mağara ve arkeolojik buluntulardan anlaşılmaktadır.

.Ö. 2000 yılının ortalarında Hitit İmparatorluğu’nun egemenliği altına girdiği tahmin edilen Kommagene yöresi’nde Kommagene Krallığı’nın öncesi kabul edilen Kummuh Krallığı’nın olduğu ve Kummuh’un İ.Ö. 711’lerde Asurlular, İ.Ö. 605’te de Babilliler tarafından fethedildiği anlaşılmaktadır. İ.Ö. 6. Yüzyılın sonlarına doğru Kommagene toprakları Pers İmparatorluğu’nun eline geçmiştir. İ.Ö. 323’te Kommagene Bölgesinin idaresi Grek-Makedon yöneticilerin eline geçmiştir.

 

Antik dünyanın küçük ancak güçlü ülkesi Kommagene, baba tarafı Pers Krallarından “Krallar Kralı olarak anılan Darius’a ile, anne tarafı Makedonya Hükümdarı Büyük İskender ile akraba olan bir prensin oğlu Mithridates Kallinikos tarafından, İ.Ö. 109 yılında bağımsız bir krallık olarak kurulmuştur.

Nemrut Dağı ve iki Arsameia şehrindeki kült yapılarıyla Kommagene Krallarının en ünlüsü olan 1. Antiochos devri (İ.Ö. 69-3, krallığın en müreffeh dönemdir. Kendi mezarını Nemrut Dağı’nın zirvesine, babası Mithridates 1. Kallinikos’un mezarını ise Arsameia’da Eski Kahta Çayının kenarına yaptıran 1. Antiochos, krallığını ekonomik ve kültürel yönden en üst seviyeye çıkartmıştır. 1. Antiochos’tan sonra Kommagene Krallığının parlak dönemleri, halefleri tarafından devam ettirilemez ve İ.S. 29 yılından itibaren Kommagene Kralları Roma tarafından atanır. İ.S. 72’de Romalılar’ın Kommagene’yi istila etmesiyle 200 yıllık krallığın bağımsızlığı tamamen sona erer ve bu tarihten sonra Kommagene toprakları Suriye’nin parçası olarak tarihteki yerini alır.

 

NEMRUT DAĞI VE TÜMÜLÜS

Nemrut Dağı, Adıyaman’ın 86 km. doğusunda Kahta ilçesinin Karadut köyünde, dünyanın sekizinci harikası olarak tanınan, tepesinde küçük kırma taşların yığılmasıyla oluşturulmuş konik bir tümülüsün bulunduğu, 2150 m. Yükseklikte, görkemli bir kültür ve turizm merkezidir. İ.Ö. 1. Yüzyıla tarihlenen ve orijinali 55 m. olan tümülüsün bugünkü yüksekliği 50 m., çapı 150 metredir. Gündoğumu ve günbatımının tüm ihtişamıyla izlenebildiği bu tepede, Kommagene Kralı 1. Antiochos kendisi için görkemli bir anıt mezar, mezar odasının üzerine kırma taşlardan oluşan bir tümülüs ve tümülüsün üç tarafını çevreleyen kutsal alanlar inşa ettirmiştir. Tümülüs, Kral 1. Antiochos’un şerefine tertiplenen törenlere mahsus 3 terasla çevrilidir. Doğu, batı ve kuzey terasları olarak adlandırılan bu alanlardan doğu ve batı teraslarda; sıra halinde dizilmiş blok halinde 8 yontma taşın üst üste oturtulmasıyla oluşturulan 8-10 metre yüksekliğinde muhteşem heykeller, kabartmalar ve yazıtlar bulunmaktadır. Heykeller, bir aslan ve bir kartal heykeliyle başlar ve aynı düzende son bulur. Hayvanların kralı olan aslan yeryüzündeki gücü, tanrıların habercisi olan kartal ise göksel gücü sembolize eder. Heykeller her iki tarafta da şu şekilde sıralanmıştır:

 

Kral 1. Antiochos (Theos); Fortuna (Theichye-Kommagene-Tanrıça) Zeus (Oromasdes); Apollo (Mithras-Helios-Hermes), Herakles (Ares-Artagnes).

 

Kült yazıtlarında anne tarafından Büyük İskender’den (Yunan-Makedonya) baba tarafından ise, Darieos’dan (Pers) geldiğini ifade eden Antiochos, atalarından gelen bu etnik farklılığı birleştirerek, kültür zenginliği haline dönüştürmenin göstergesi olarak tanrı heykellerinin yüzünü doğuya ve batıya çevirmiştir. Zaten tanrı heykellerinin isimleri de hem Grek, hem de Pers dili ile ifade edilmiştir

DOĞU TERASI

Kommagene ülkesinde güneşin doğuşunu ilk gören yer olan doğu terasına sert kayalardan oyulmuş merdivenli yollardan çıkılır. Doğu terası; tanrılar galerisi, atalar galerisi ve sunaktan oluşur. Tanrılar galerisindeki devasa tanrı heykelleri anıt mezara sırtını dönmüş biçimde sıralanmıştır.

KUZEY TERASI

Burası batı ve doğu teraslarını birbirine bağlayan 100 metre uzunluğunda bir tören yoludur. 80 metre uzunluğunda tamamlanmamış stel kaideleri bulunur.

BATI TERASI

Muhteşem bir gün batımının izlenebildiği , Doğu terasına benzer şekilde yapılmış batı terasında, tanrılar galerisindeki heykel sıralaması ve heykellerin arkasındaki kült yazısı bazı detaylar hariç aynıdır. Doğu terasından farklı olarak, tanrılar galerisinin kuzey ucunda, dördünde Kral Antiochos’un tanrılarla selamlaşması, diğerinde aslan figürü bulunan, kumtaşından yapılmış 5 kabartma (rölyef) bulunmaktadır. Aslan horoskop olarak bilinen kabartma, 25000 yılda bir meydana gelen astrolojik bir olayın sembolize edilmiş halidir.Doğu ve Batı terasın her ikisinde de tanrı heykellerinin tahtlarını oluşturan taş blokların arkasında Grek harfleriyle yazılmış 237 satırlık uzun bir kült yazıtı NOMOS bulunmaktadır.

 

ANTİK KENTLER

ARSAMEİA ÖREN YERİ (Nymphaios Arsameia’sı)

 

Kral 1. Antiochos kitabelerinde söz edildiğine göre, Arsameia İ.Ö. 2. Yüzyılın başlarında Kommagene’lerin atası Arsemia tarafından Kahta çayının doğusunda Eski Kahta kalesinin karşısında kurulmuş Krallığın yazlık başkenti ve idare merkezidir.

Güneydeki tören yolunda Mitras’ın kabartma steli, ayin platformu üzerinde Antiochos-Herakles tokalaşma steli ve bunun önünde Anadolu’nun bilinen en büyük Grekçe yazıtı bulunmaktadır. Yazıtın bulunduğu yerden başlayan 158 m. derine inen bir tünel ile yazıtın batısında benzer bir kaya dehlizi de dikkati çekmektedir.

Tepe üzerindeki platformda Mithridathes Callinichos’un mezar tapınağı ve sarayı yer almaktadır. Yapılan saray kazılarında çok sayıda heykel parçası, bir kraliçe ve Antiochos başı bulunmuştur. Arsameia ören yeri, Adıyaman’a 60 km. uzaklıktadır.

YENİ KALE

 

Adıyaman’a 60 km. uzaklıkta Kocahisar köyü yakınındadır. Kommagene’ler tarafından inşa edilen Yeni Kale, karşıdaki Arsemeia ile birlikte kullanılmıştır. Romalılar ve ardından Memluklular tarafından restore edilen Kale en son 1970’lerde Dörner tarafından kısmen onarılmıştır. Kale içinde çarşı, cami, zindan, su yolları, güvercinlik kalıntıları ve kitabeler bulunmaktadır. Kale’den Nymphois’e inen su yolu bir tünelle Arsameia’ya başlanmıştır. 80 metreyi bulan bu yolla halen suya ulaşmak mümkündür.

 

DERİK KALESİ

Cendere Köprüsünden sonra Sincik yolu üzerindeki Datgeli köyünün yakınlarındaki 1400 m. rakımlı bir bulunan tepenin üzerine kurulmuştur. İ.S. 70’lerde Romalılar tarafından inşa edildiği ve 300’lere kullanıldığı tahmin edilen, içerisinde büyük bir tapınak bulunan bölgenin kutsal alanı kabul edilen kalenin hemen yakınında Kommagene döneminde inşa edilen Temenos kalıntıları bulunmaktadır.

 

NEMRUT TURLARINemrut Dağına çıkış için en uygun mevsim 15 Mayıs - 15 Ekim tarihleri arasındadır. Gün doğumu, gün batımının izlenmesini ve tarihi yerlerin gezilmesini kapsar.

 

Güneşin doğuşunu izlemek için Adıyaman'dan gece 02:00'de, Kahta'dan 02:30'da hareket edilir. Nemrut Dağından güneşin doğuşunu izledikten sonra Commagene uygarlığının diğer kalıntıları olan Arsameia (Nymphaios Arsameia'sı), Eski Kahta'da Yeni Kale, Cendere Köprüsü (Roma - Septimus Severus), Karakuş Tümülüsü (Nymphaios) gezilerek dönülür. Bu tur yaklaşık 3-4 saat sürer.

Güneşin batışını izleyecekler, Nemrut Dağına hareket saati Adıyaman için 13:00, Kahta için 13:30'dur.

 

Güneşin Doğuşu

 

02:00 Adıyaman Konaklama Merkezinden Hareket

05:00 Nemrut Dağı Doğu Terasında Güneşin Doğuşunun İzlenmesi (*)

06:00 Doğu ve Batı Terasta Taht Üzerinde Dev Tanrı Heykellerinin Görülmesi

07:00 Arsameia'da (Nymphaios Arsameia'sı) Gezi

08:00 Yeni Kale'de (Eski Kahta'da Yeni Kale) Gezi

09:00 Cendere Köprüsü'ne (Roma - Septimus Severus) Gezi

10:00 Karakuş Tümülüsü'ne (Nymphaios) Gezi

11:00 Adıyaman Örenli Mahallesinde Tarihi Perre Antik Kenti ve Kaya Mezarlarına Gezi

12:00 Konaklama Merkezine Dönüş ve Yemek

13:30 Atatürk Barajına Hareket (Arzu Edilmesi Halinde)

14:30 Yol Güzergahındaki Turuş Kaya Mezarlarına Gezi

15:00 Atatürk Barajında Gezi (Baraj Turu

Güneşin Batışı

 

08:30 Adıyaman Konaklama Merkezinden Hareket

09:00 Adıyaman Örenli Mahallesinde Tarihi Perre Antik Kenti ve Kaya Mezarlarına Gezi

09:30 Palanlı Mağarasının Gezilmesi

10:00 Merkez İlçedeki Tarihi ve Turistik Yerlerin Gezilmesi (Hısn-ı Mansur Kalesi, Ulu Cami, Kap Cami, Çarşı Cami, Oturakçı Pazarı, St. Paul Kilisesi, Abuzer-i Gaffari Türbesi, Mahmut El Ensar-i Türbesi)

12:00 Konaklama Merkezine Dönüş ve Yemek

13:30 Karakuş Tümülüsü'ne (Nymphaios) Gezi

14:00 Cendere Köprüsü'ne (Roma - Septimus Severus) Gezi

14:30 Yeni Kale'de (Eski Kahta'da Yeni Kale) Gezi

15:00 Arsameia'da (Nymphaios Arsameia'sı) Gezi

16:30 Doğu ve Batı Terasta Taht Üzerinde Dev Tanrı Heykellerinin Görülmesi

17:00 Nemrut Dağı Batı Terasında Güneşin Batışının İzlenmesi (*)

18:00 Konaklama Merkezine Dönüş

ÖRNEK PROGRAM-2 ( KÜÇÜK TUR )

 

Yalnızca Nemrut Dağında güneşin doğuşu ve batışını kapsayan turdur. Commagene Uygarlığı'nın diğer kalıntıları bu turda görülmediği için yaklaşık 4-4,5 saat sürmektedir.

 

Güneşin Doğuşu

 

02:00 Adıyaman Konaklama Merkezinden Nemrut Dağına Hareket

05:00 Nemrut Dağı Doğu Terasında Güneşin Doğuşunun İzlenmesi (*)

06:00 Doğu ve Batı Terasta Taht Üzerinde Dev Tanrı Heykellerinin Görülmesi

08:00 Konaklama Merkezine Dönüş

Güneşin Batışı

 

15:00 Adıyaman Konaklama Merkezinden Nemrut Dağına Hareket

16:30 Doğu ve Batı Terasta Taht Üzerinde Dev Tanrı Heykellerinin Görülmesi

17:00 Nemrut Dağı Batı Terasında Güneşin Batışının İzlenmesi (*)

18:00 Konaklama Merkezine Dönüş

 

 

ÖRNEK PROGRAM – 3 ( NORMAL TUR )

 

Nemrut Dağında Güneşin Doğuşu ve Batışını içine almayan günün herhangi bir saatinde araçları tırmanışa uygun olanlar kendi özel araçlarıyla Commagene Uygarlığının diğer kalıntılarıyla birlikte isteğe göre gezebilirler.(*)

 

(*) Güneşin Doğuşu ve Batışı Mevsim Koşullarına Göre Değiştiğinde Gezi Program Saatlerinin Mevsim Şartları Dikkate Alınarak Buna Göre Göz Önünde Bulundurulması Gerekmektedir.