Türkiye'nin Önemli Doğa Alanları......

[Φ Yayamaz Kayımca]

Türkiye'de 266 Önemli Doğa Alanı bulunuyor. Antalya ve Konya bu alanlar açısından en zengin illerimiz. Önemli Doğa Alanları'nın yalnızca %19'u koruma altında.

Bugüne kadar Türkiye'de tanımlanmış 266 Önemli Doğa Alanı bulunmaktadır. Bu alanlar toplam 14 milyon 894 bin 169 hektarlık bir alanı kaplamakla birlikte (Türkiye yaklaşık yüzölçümünün yüzde 19'unu) bunun yaklaşık yüzde 80'inin henüz hiçbir koruma statüsü yoktur ve korunan alanlar da etkili bir şekilde yönetilmemektedir. Tüm Önemli Doğa Alanları’nın zaman içerisinde uygun bir koruma statüsüne kavuşturulması ve Avrupa Birliği'nin Kuşları Koruma Yönetmeliği (79/409/EEC)ve Habitatları ve Türleri Koruma Yönetmeliği (92/43/EEC)kapsamında Türkiye’nin de katılması gereken Natura 2000 doğal alanlar ağına dahil edilmesi gerekmektedir.

 

Önemli Doğa Alanları, içinde insan yaşamayan mutlak koruma alanları olarak görülmemelidir. Bir alana bulunduğu yer ve koşullar değerlendirilerek en uygun koruma statüsü verilmelidir. Önemli Doğa Alanları genellikle sıradışı coğrafi güzellikleri ve geleneksel yaşam biçimlerinin son örneklerini de barındırmaktadır. Bu nedenle tüm koruma ve gelişme projeleri bölgenin kendi doğal ve kültürel özellikleri dikkate alınarak orada yaşayan insanlarla birlikte şekillendirimelidir. Önemli Doğa Alanları için koruma amaçlı ve katılımcı yönetim planları uygulanmalı ve doğal yapılarına zarar vermesi muhtemel kalkınma projeleri yeniden değerlendirilmelidir.

 

Hakkari'deki Yüksekova, hiçbir koruma statüsü olmayan çok sayıdaki Önemli Doğa Alanı'ndan biri.

 

Foto: Fatih Pınar / ATLAS

 

 

Buradaki harita, Türkiye'deki Önemli Doğa Alanları'nın nihai listesini içermemektedir. Türkiye canlıları ve yaşam ortamları ile ilgili çalışmalar arttıkça, haritaya yeni alanlar eklenmesi söz konusu olacaktır. Alan sınırları çizilirken 30x30 metre çözünürlükteki LANDSAT uydu fotoğrafları kullanılmıştır. Bu çalışma YeşilAtlas için Doğa Derneği Coğrafi Bilgi Sistemleri Birimi tarafından yapılmıştır ve zaman içinde diğer ilgili kuruluşlarla işbirliği içinde geliştirilecektir.

 

Açıklamalar verilirken bazı Önemli Doğa Alanları kırmızı ile gösterilmiştir. Bu alanlarda yeryüzünde başka hiçbir noktada yaşamayan ve bu alan içinde de nesli tehlike altında olan bir ya da daha çok canlı türü bulunmaktadır. Son derece özel konumları gereği bu alanlar “Sıfır Yok Oluş Alanları” olarak tanımlanmaktadır – AZE (Alliance for Zero Extinction) Sites. Bu çalışmada Türkiye’deki “Sıfır Yok Oluş Alanları”nı belirlemek için bitki, balık, kelebek, memeli, sürüngen, amfibi türleriyle ilgili verilerin büyük kısmı bir araya getirilmiştir.

 

Haritada aynı zamanda tam olarak hangi bölümlerinde ne tür koruma çalışmalarının yapılması gerektiği henüz tam olarak ortaya konmamış “Ekocoğrafyaların” da sınırları sunulmaktadır. Türkiye’deki 5 Ekocoğrafya, içerdikleri geniş ve el değmemiş doğal alanlar, zengin yaban hayatı, nadir ve endemik canlı çeşitliliği ve çok sayıda canlının geçiş yolları üzerinde olmaları nedeniyle, yeryüzünün en özel doğa parçalarından biridir. Bu alanlar bir bütün olarak Önemli Doğa Alanı kriterlerini sağlasa da, sınırları çok geniş olduğundan, söz konusu bölgenin sıkı yöntemlerle korunması olanaksızdır. Tüm bölge sürdürülebilirlik esaslarına göre kullanılmalı, ayrıca ayrıntılı çalışmalar yapılarak, içinde yer alan çekirdek koruma zonları belirlenmelidir.

 

Türkiye’de Önemli Doğa Alanları’nın Tarihçesi

Türkiye'nin uluslararası öneme sahip "Önemli Doğa Alanları" ve sınırları 1980'lerin sonlarından bu yana araştırılmaktadır. İlk olarak 1989 yılında Doğal Hayatı Koruma Derneği (DHKD) ve BirdLife International (o zamanlar ICBP) Türkiye'nin ilk Önemli Kuş Alanları kitabını yayımlamıştır. Bu çalışmayı nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan denizkaplumbağaları (DHKD/WWF-Türkiye) ve Akdeniz fokunun (SAD-AFAG) yaşadığı alanlarla ilgili envanterler izlemiştir. Türkiye'nin Önemli Kuş Alanları envanteri 1997'de DHKD, 2003'te ise Doğa Derneği tarafından revize edilmiştir. Türkiye'nin Önemli Kelebek Alanları'nı içeren bir envanter, yine 2003 yılında InsectLife International tarafından hazırlanmıştır. Aynı yıl içinde ayrıca WWF-Türkiye tarafından Türkiye'nin Önemli Bitki Alanları ve denizkaplumbağası alanları güncellemesi yayımlanmıştır. Türkiye'nin Önemli Doğa Alanlarıyla ilgili bölgesel çalışmalar da bulunmaktadır. Bugüne kadar ayrıntılı bir şekilde araştırılan bölgeler, İstanbul ilini, Konya Kapalı Havzası'nı ve Güneydoğu Anadolu'yu kapsamaktadır.

 

Buradaki harita hazırlanırken, yukarıda belirtilen ana envanterlerin tümü kullanılmıştır. Ayrıca Türkiye canlıları ile ilgili pek çok uzman, ilk defa bu çalışmada kullanılmak üzere veri sunmuştur. Haritanın yapılması için dünyada sadece Türkiye üzerindeki tek bir noktada yaşayan ve orada da nesli tehlike altında olan bitki, balık, kelebek, memeli, sürüngen, amfibi türleriyle ilgili tüm veriler bir araya getirilmiştir – “Sıfır Yok Oluş Alanları”. Öte yandan, kızböcekleri için uluslararası öneme sahip alanlar da haritaya işlenmiştir.