Önemli Doğa Alanı Nedir?

[Φ Yayamaz Kayımca]

Önemli Doğa Alanları (Key Biodiversity Areas), Conservation International, BirdLife International ve PlantLife tarafından geliştirilen bilimsel kriterlere göre uluslararası öneme sahip olduğu kanıtlanmış alanlardır. Alanların Türkiye’de belirlenmesi ile ilgili bilimsel çalışmalar İngiliz Kraliyet Kuşları Koruma Derneği'nin (Royal Society for the Protection of Birds) desteğiyle BirdLife International ve Doğa Derneği tarafından sürdürülmektedir.

 

Alanlar iki ana kriter kullanılarak belirlenmektedir.

 

Ana kriter 1: Hassaslık (Vulnerability)

Nesli tehlike altına düşmüş türlerin önemli popülasyonlarını barındıran alanlardır. Nesli tehlike altında olan canlıların pek çoğu olağan koşullar altında geniş bir alana yayılma eğilimi gösterse de, bugün insan baskısı nedeniyle birbirinden kopuk ve çoğunlukla kendisini çevreleyen alanlardan kolayca ayrılabilen coğarafyalarda sıkışıp kalmışlardır. Örneğin, Toy (Otis tarda) adlı kuş türü elli yıl öncesine kadar Türkiye’deki hemen tüm bozkır ve tarım alanında yaygın olarak üremekteyken, bugün yalnızca 20-30 alanda kalmıştır. Buralar genellikle Anadolu’daki son geniş bozkır alanlarını veya avcılık baskısının nispeten az olduğu geleneksel tarım alanlarını içermektedir. Önemli Doğa Alanı kriterleri, nesli tehlike altındaki türler hakkındaki bilgileri kullanarak “hassas” coğrafyaları belirler.

 

 

Ana kriter 2: Benzersizlik (Irreplaceability)

Yeryüzündeki bazı alanlar insan baskısı olmasa da kendilerini çevreleyen geniş coğrafyadan farklı özellikler taşır ve bu fark coğu zaman belirgin doğal sınırlarla kendini gösterir. Örneğin, Tuz Gölü, Orta Anadolu bozkırlarının ortasında daha ilk bakışta farklı bir oluşum olarak göze çarpar. Biyocoğrafik olarak küçük bir iç deniz özelliği taşıyan Tuz Gölü, dünyanın başka hiçbir yerinde yaşamayan pek çok bitki ve hayvan türünün tek yaşam alanıdır. Turnaların (Grus grus), flamingoların (Phoenicopterus ruber) ve sakarca kazlarının (Anser albifrons) dünya nüfusunun önemli bir kısmı yılın belli dönemlerinde bu gölün etrafında yaşamaktadır ve Tuz Gölü yok olduğu takdirde gidebilecekleri ikinci bir coğrafya daha yoktur. Önemli Doğa Alanı kriterleri, Tuz Gölü gibi benzersiz coğrafyaları tanımlayabilmek için üç ayrı ketegoriye giren canlı topluluklarıyla ilgili verileri değerlendirir: Dar yayılışlı türler; tek bir biyoma endemik türler; ve yoğunlaşan türler.

 

Bu kriterler, bugüne kadar dünyanın pek çok yerinde Önemli Kuş Alanları’nın belirlenmesi için kullanılmıştır. Son yıllarda aynı yaklaşım bitkiler başta olmak üzere pek çok başka canlı için de kullanılmaya ve Önemli Doğa Alanları bir bütün olarak ele alınmaya başlamıştır.

 

Bu çalışmaların ilk aşaması olarak tüm dünya genelinde “Sıfır Yok Oluş Alanları” belirlenmeye başlamıştır – AZE (Alliance for Zero Extinction) Sites. “Sıfır Yok Oluş Alanları” yeryüzünde başka hiçbir noktada yaşamayan ve burada da IUCN’in kırmızı liste kriterlerine göre nesli CR veya EN kategorilerinde tehlike altında olan bir ya da daha çok canlı türünü içermektedir. Özetle bu alanlar, birinci ve ikinci ana kriteri aynı anda sağlayan Önemli Doğa Alanları’dır – hem çok hassas, hem de benzersiz alanlar.

 

Tuz Gölü, Türkiyede'ki "Sıfır Yok Oluş Alanlarından" biri.

 

Foto: Hakan Öge / ATLAS

 

Önemli Doğa Alanları, yalnızca yerinde koruma çalışmalarının yararlı olabileceği türler ve yaşam ortamları için belirlenmektedir. Bazı tür veya yaşam ortamlarını koruma alanları içinde korumak (in situ koruma) anlamlı değildir – örneğin yaygın dağılışlı memeli türleri veya kesintisiz dağılış gösteren geniş orman alanları. Bu özelliklere sahip doğal alanlar veya türler Önemli Doğa Alanı kriterlerini sağlamamaktadır ve etkili bir şekilde korunmaları için alan koruma dışındaki yöntemler devreye sokulmalıdır – örneğin sürdürülebilir ormancılık çalışmaları veya doğa dostu yapılaşma gibi.